TINFO-Paard nummer 5 januari 2022
Paarden die nooit liggen te slapen - geen probleem of iets om uit te zoeken?
door Hester Stasse, gedragstherapeut en -trainer bij Very Important Horse. Met dank aan collega Arlene Jansen.
Samenvatting van de bevindingen uit de artikelen ‘The effect of altering routine husbandry factors on sleep duration and memory consolidation in the horse’ van Josh Downing, Daniella Amiouny, Line Lekang en Sebastian McBride uit 2021, lezing ‘Equine sleep deprivation’ van Katherine Houpt tijdens de 2nd Conference of the Avenches National Equestrian Institute (IENA) in september 2021, ‘The effects of night light and bedding depth on equine sleep duration and memory consolidation’ Daniela Amiouny in 2020, ‘Polysomnography as a Tool to asses equine Welfare’ van C. Fuchs, L.C. Kiefner, M. Kalus, S. Reese, M. Erhard, A.-C. Wöhr uit 2018 en ‘Lying Behavior in Horses in Relation to Box Size’ van Peter Raabymagle en Jan Ladewig uit 2006 .
Regelmatig praat ik met paardeneigenaren die zeggen dat ze hun paard nooit zien liggen slapen. Nou betekent dat in veel gevallen niet dat die paarden dat ook echt niet doen, want het kan heel goed zijn dat ze liggen te slapen als niemand erbij is. Maar als ik hoor dat een dierenarts zegt dat ze zich er geen zorgen over hoeven te maken, ga ik wel steigeren. Want een paard dat te weinig of helemaal geen REM-slaap krijgt, krijgt daar vroeger of later last van en dat kan tot gevaarlijke situaties leiden.
Drie slaapfases, waarvan een liggend
Als je paard staat kan hij door het sta-mechanisme in zijn achterbenen een knie op slot zetten. Zo laat hij de spieren in dat been rusten zonder er veel moeite voor te hoeven doen. De spieractiviteit is echter niet nul, want anders zou hij omvallen.
Slaaptekort bij te weinig REM-slaap
Ondertussen is uit verschillende onderzoeken gebleken dat paarden die niet liggend slapen een ernstig slaaptekort kunnen oplopen. Uit onderzoek is gebleken dat paarden op stal gemiddeld drieëneenhalf uur per nacht slapen, ofwel doorbrengen in alledrie de slaapfases. Meestal is dit niet aaneengesloten maar met pauzes. Alleen als je paard dagelijks in totaal zo’n 30-90 minuten REM-slaap krijgt, ofwel 15-25% van de totale slaaptijd, kan hij voldoende herstellen. Lukt dit 7 tot 14 dagen achter elkaar niet, dan kan hij zo oververmoeid raken dat hij letterlijk door zijn hoeven gaat: hij valt om of stort in. Als jij op dat moment toevallig naast hem staat of op hem zit, dan is het niet moeilijk voor te stellen dat je ernstige verwondingen kunt oplopen; paarden wegen tenslotte gemiddeld zo’n 600 kg.
Is het veilig genoeg om te gaan liggen?
Normaalgesproken zal een paard dat staand in de eerste en tweede slaapfase terechtkomt en ontspannen genoeg is om naar de volgende fase te gaan, op de grond gaan liggen. Hij doorloopt dan opnieuw fase 1 en 2, waarna hij in de paradoxale slaapfase komt. Alleen voelen niet alle paarden zich voldoende ontspannen om te gaan liggen. Dit kan komen door lichamelijke problemen die zorgen voor pijn tijdens het liggen of als hij opstaat. Ook problemen met andere paarden in de groep of in de stal(len) naast hem kunnen ervoor zorgen dat hij zich niet veilig genoeg voelt om te gaan liggen. Verder kan het stalmanagement een belangrijke rol spelen. Zo kunnen paarden echt last hebben van licht en geluid dat ’s nachts niet afneemt, maar ook de grootte en vorm van de stal, en de dikte en soort bodembedekking kunnen ervoor zorgen dat ze niet gaan liggen. Tenslotte kan spanning van invloed zijn op de hoeveelheid slaap die een paard krijgt, bijvoorbeeld vanwege te intensieve trainingen, reizen en verhuizingen. Vandaar dat het zeker bij sportpaarden belangrijk is om in de gaten te houden of ze voldoende slaap krijgen.
Wat er kan gebeuren als je paard een slaaptekort heeft
Voelt je paard zich niet ontspannen genoeg om te gaan liggen en is dit al langere tijd het geval, dan zal je vaak zien dat hij terwijl hij staat te dommelen door zijn voorknieën zakt en wankelt op zijn benen. Meestal schrikt hij daardoor met een ruk wakker en komt hij weer overeind. Maar het kan ook gebeuren dat hij zo moe is dat hij staand in slaapfase 3 terechtkomt en zijn spieren verslappen. Je paard valt dan op zijn knieën als daar voldoende ruimte voor is. Het kan ook zijn dat hij met zijn hals op de staldeur gaat hangen, of met zijn billen op de voerbak. In de volksmond wordt nogal eens de term “narcolepsie” gebruikt voor paarden die dit gedrag laten zien, maar dat is een chronische neurologische aandoening die bijzonder zeldzaam is bij paarden. In de meeste gevallen zal het dus echt gaan om oververmoeidheid als je paard deze symptomen heeft.
Vandaar dat bij de volgende symptomen je alarmbellen moeten gaan rinkelen:
Wat kan je doen om te checken of je paard (voldoende) ligt te slapen?
Stro, zaagsel, mest, zand of grasvlekken op de zijkanten van je paard vertellen wel iets maar helaas niet alles. Gelukkig is het tegenwoordig steeds goedkoper om een camera op te hangen op de plek waar je paard normaalgesproken slaapt, of hem te voorzien van een bewegingssensor. Op die manier weet je zeker of en zo ja, hoe lang je paard ligt te slapen op een dag.
Wat kan je doen om ervoor te zorgen dat je paard voldoende REM-slaap krijgt?
Denk jij dat je paard nooit ligt te slapen, zoek dan vooral uit of dit inderdaad het geval is. Pas zonodig zijn omgeving, stalmanagement, ligplek en/of groep aan en laat lichamelijke kwalen verhelpen. Zo voorkom je dat je paard door zijn hoeven zakt doordat hij een slaaptekort heeft.
Regelmatig praat ik met paardeneigenaren die zeggen dat ze hun paard nooit zien liggen slapen. Nou betekent dat in veel gevallen niet dat die paarden dat ook echt niet doen, want het kan heel goed zijn dat ze liggen te slapen als niemand erbij is. Maar als ik hoor dat een dierenarts zegt dat ze zich er geen zorgen over hoeven te maken, ga ik wel steigeren. Want een paard dat te weinig of helemaal geen REM-slaap krijgt, krijgt daar vroeger of later last van en dat kan tot gevaarlijke situaties leiden.
Drie slaapfases, waarvan een liggend
Als je paard staat kan hij door het sta-mechanisme in zijn achterbenen een knie op slot zetten. Zo laat hij de spieren in dat been rusten zonder er veel moeite voor te hoeven doen. De spieractiviteit is echter niet nul, want anders zou hij omvallen.
- Fase 1: Tijdens de inslaapfase, ofwel de overgang tussen waken en slapen, neemt de hersenactiviteit van je paard af en gaat hij langzaam richting diepe rust. Hij kan dan nog makkelijk wakker worden en is nog behoorlijk alert.
- Fase 2: Ontspant hij verder, dan zal je paard in de langzame golf-slaap terecht komen. Zijn hersenen zijn in die fase nog minder actief maar de spieren staan nog wel onder spanning. Vandaar dat paarden zowel staand als liggend in deze twee slaapfases kunnen komen.
- Fase 3: Voor de derde fase, de paradoxale slaap, moet je paard wel liggen, omdat dan ook alle spieren volledig ontspannen zijn. Dit kan in borstligging met zijn hoofd op de grond en als hij plat op de grond ligt. Tijdens de paradoxale slaap neemt de hersenactiviteit toe en kunnen paarden ook in de REM-slaap terechtkomen, waarbij snelle oogbewegingen, ofwel Rapid Eye Movements, optreden.
Slaaptekort bij te weinig REM-slaap
Ondertussen is uit verschillende onderzoeken gebleken dat paarden die niet liggend slapen een ernstig slaaptekort kunnen oplopen. Uit onderzoek is gebleken dat paarden op stal gemiddeld drieëneenhalf uur per nacht slapen, ofwel doorbrengen in alledrie de slaapfases. Meestal is dit niet aaneengesloten maar met pauzes. Alleen als je paard dagelijks in totaal zo’n 30-90 minuten REM-slaap krijgt, ofwel 15-25% van de totale slaaptijd, kan hij voldoende herstellen. Lukt dit 7 tot 14 dagen achter elkaar niet, dan kan hij zo oververmoeid raken dat hij letterlijk door zijn hoeven gaat: hij valt om of stort in. Als jij op dat moment toevallig naast hem staat of op hem zit, dan is het niet moeilijk voor te stellen dat je ernstige verwondingen kunt oplopen; paarden wegen tenslotte gemiddeld zo’n 600 kg.
Is het veilig genoeg om te gaan liggen?
Normaalgesproken zal een paard dat staand in de eerste en tweede slaapfase terechtkomt en ontspannen genoeg is om naar de volgende fase te gaan, op de grond gaan liggen. Hij doorloopt dan opnieuw fase 1 en 2, waarna hij in de paradoxale slaapfase komt. Alleen voelen niet alle paarden zich voldoende ontspannen om te gaan liggen. Dit kan komen door lichamelijke problemen die zorgen voor pijn tijdens het liggen of als hij opstaat. Ook problemen met andere paarden in de groep of in de stal(len) naast hem kunnen ervoor zorgen dat hij zich niet veilig genoeg voelt om te gaan liggen. Verder kan het stalmanagement een belangrijke rol spelen. Zo kunnen paarden echt last hebben van licht en geluid dat ’s nachts niet afneemt, maar ook de grootte en vorm van de stal, en de dikte en soort bodembedekking kunnen ervoor zorgen dat ze niet gaan liggen. Tenslotte kan spanning van invloed zijn op de hoeveelheid slaap die een paard krijgt, bijvoorbeeld vanwege te intensieve trainingen, reizen en verhuizingen. Vandaar dat het zeker bij sportpaarden belangrijk is om in de gaten te houden of ze voldoende slaap krijgen.
Wat er kan gebeuren als je paard een slaaptekort heeft
Voelt je paard zich niet ontspannen genoeg om te gaan liggen en is dit al langere tijd het geval, dan zal je vaak zien dat hij terwijl hij staat te dommelen door zijn voorknieën zakt en wankelt op zijn benen. Meestal schrikt hij daardoor met een ruk wakker en komt hij weer overeind. Maar het kan ook gebeuren dat hij zo moe is dat hij staand in slaapfase 3 terechtkomt en zijn spieren verslappen. Je paard valt dan op zijn knieën als daar voldoende ruimte voor is. Het kan ook zijn dat hij met zijn hals op de staldeur gaat hangen, of met zijn billen op de voerbak. In de volksmond wordt nogal eens de term “narcolepsie” gebruikt voor paarden die dit gedrag laten zien, maar dat is een chronische neurologische aandoening die bijzonder zeldzaam is bij paarden. In de meeste gevallen zal het dus echt gaan om oververmoeidheid als je paard deze symptomen heeft.
Vandaar dat bij de volgende symptomen je alarmbellen moeten gaan rinkelen:
- in elkaar zakken op een rustig moment, bijvoorbeeld als je hem staat te poetsen, of als je paard staat te dommelen;
- wonden aan de voorzijde van zijn kogel en knie;
- kale plekken onderaan de hals of op de billen.
Wat kan je doen om te checken of je paard (voldoende) ligt te slapen?
Stro, zaagsel, mest, zand of grasvlekken op de zijkanten van je paard vertellen wel iets maar helaas niet alles. Gelukkig is het tegenwoordig steeds goedkoper om een camera op te hangen op de plek waar je paard normaalgesproken slaapt, of hem te voorzien van een bewegingssensor. Op die manier weet je zeker of en zo ja, hoe lang je paard ligt te slapen op een dag.
Wat kan je doen om ervoor te zorgen dat je paard voldoende REM-slaap krijgt?
- Heeft je paard een lichamelijk probleem waardoor je pijn vermoedt bij het liggen of opstaan, laat dit dan zo snel mogelijk behandelen.
- Zorg ervoor dat er voldoende rust is op de plek waar je paard woont. Een aantal uren zonder geluid, licht en beweging helpen hem om dusdanig te ontspannen dat hij in slaap kan vallen. Paarden slapen weliswaar een groot deel van de nacht niet, maar een natuurlijk dag-en-nachtritme helpt ze wel om ’s nachts te ontspannen.
- Paarden geven de voorkeur aan een zachte, droge bodem waar ze niet op uitglijden als ze opstaan, zoals een dikke laag stro (15 cm), schoon zand, of een weide.
- De grootte van de slaapruimte moet je paard niet belemmeren om te gaan liggen of op te staan. Vandaar dat hij voldoende bewegingsruimte moeten hebben in zijn (schuil)stal. Stands en smalle stallen zijn sowieso geen goed idee. Verschillende paarden met chronische slaapproblemen gingen wel liggen slapen toen ze in een grotere stal werden gezet.
- Zorg ervoor dat je tegemoetkomt aan de natuurlijke behoefte van je paard om de ruimte te delen met soortgenoten die hij vertrouwt. Paarden die alleen zijn voelen zich soms niet veilig genoeg om te gaan liggen omdat er niemand is die een oogje in het zeil houdt. Dit geldt echter ook voor paarden die in een groep staan of buren hebben waar ze geen goed contact mee hebben. Ook wisselingen in de groep kunnen slaaptekort veroorzaken, dus streef altijd naar zoveel mogelijk stabiliteit.
Denk jij dat je paard nooit ligt te slapen, zoek dan vooral uit of dit inderdaad het geval is. Pas zonodig zijn omgeving, stalmanagement, ligplek en/of groep aan en laat lichamelijke kwalen verhelpen. Zo voorkom je dat je paard door zijn hoeven zakt doordat hij een slaaptekort heeft.
Het effect van oxytocine en serotonine op het gedrag van paarden
door drs. Laura Venema, Tinley-gedragstherapeut voor paarden
- ‘Relationship between oxytocin and serotonin and the fearfullness, dominance, and trainability of horses’ door Kim, J., Park, Y., Kim, E., Jung, H. and Yoon, M. zoals gepubliceerd in Journal of Animal Science and Technology, 2021; 63 -
Neurotransmitters zijn stoffen die signalen doorgeven in de hersenen tussen zenuwcellen of spiercellen. In gedrag zijn neurotransmitters dan ook van groot belang. Wanneer je kijkt naar het gedrag van paarden zijn het met name de neurotransmitters oxytocine en serotonine die een grote rol spelen. Zo is er bijvoorbeeld onlangs bij paarden een positief verband ontdekt tussen oxytocine en de houding tegenover mensen. Hieruit kwam de vraag naar voren of er ook een verband bestaat tussen oxytocine en serotonine en angstigheid en trainbaarheid van paarden. Die vraag wilden de onderzoekers van verschillende universiteiten in Zuid-Korea beantwoorden. Hun bevindingen bespreek ik hier.
Verschillende diersoorten
Bij verschillende diersoorten is een verband gevonden tussen gedrag en temperament en het gehalte aan oxytocine en serotonine in het bloed. Vooralsnog lijken beide een essentiële rol te spelen in de ontwikkeling van het gedrag en temperament van dieren. Op basis van eerdere onderzoeken verwachtten de onderzoekers dat paarden met een hoger gehalte aan oxytocine en serotonine minder angstig zouden zijn en makkelijker te trainen.
Het onderzoek
Er werden 34 verschillende paarden onderzocht. Gekeken werd naar hun reactie op onbekende mensen en onbekende objecten. Daarnaast werd er geobserveerd hoe lang paarden erover deden een trainingsdoel te bereiken en hoe volgzaam ze waren tijdens trainingssessies.
Resultaten
Oxytocine:
De onderzoekers vonden een relatie tussen oxytocine en angstigheid; hoe lager het gehalte oxytocine, hoe angstiger paarden veelal waren. Dit komt overeen met wat bekend is bij andere zoogdieren en ook mensen. Ook vonden ze een relatie tussen oxytocine en de trainbaarheid van paarden; hoe hoger het oxytocineniveau, hoe makkelijker de paarden te trainen waren. Dergelijke resultaten zijn ook bekend bij honden.
Serotonine:
Er werd geen verband gevonden tussen serotonine en angstigheid. Er lijkt wel een licht verband te zijn tussen het gehalte serotonine en trainbaarheid; hoe hoger het serotonineniveau, hoe makkelijker de paarden te trainen waren. Dit lijkt ook overeen te komen met wat er bij mensen bekend is.
Conclusie
Op basis van bovenstaande resultaten zou je, volgens de onderzoekers, oxytocine en serotonine als biomarkers kunnen zien om angstigheid en trainbaarheid van paarden te voorspellen.
Noot van de paardengedragstherapeut:
De onderzoekers laten wat mij betreft een aantal steken vallen in dit onderzoek:
→ Voor dit onderzoek zijn 34 verschillende paarden onderzocht. In het onderzoek deden paarden mee van verschillende rassen en verschillende leeftijden (2-24 jaar). De afzonderlijke paarden werden gebruikt voor verschillende doeleinden zoals bijvoorbeeld professionele wedstrijden, therapeutisch paardrijden en paardrijlessen op maneges. Met deze uiteenlopende rassen, leeftijden en doelen is het moeilijk conclusies te verbinden aan de gevonden resultaten. Voor meer sluitende resultaten zou een meer homogene groep wenselijk en noodzakelijk zijn.
→ Het onderzoek naar angstigheid van paarden werd onder andere gedaan door te observeren hoe lang het duurde voordat paarden zich lieten vangen door een onbekend persoon. Dit is geen goede graadmeter voor angstigheid. Er kunnen bij paarden tal van andere zaken spelen waardoor ze zich niet of moeilijk laten pakken.
→ Qua trainbaarheid werd gekeken naar hoe lang het duurde voordat het trainingsdoel bereikt werd en hoe volgzaam de dieren waren. Dit zijn variabele graadmeters waar geen heldere conclusies uit te trekken zijn. Volgzaamheid en snelheid van leren is onderhevig aan meer dan enkel deze neurotransmitters.
→ De onderzoekers richtten zich in dit onderzoek ook op de dominantie van paarden onder invloed van oxytocine en serotonine. Als paardengedragstherapeut verbind ik zelden tot nooit conclusies over dominantie aan paarden. Hier zal ik in een volgende uitgave van de Tinfo op ingaan. Om die reden heb ik het gedeelte over dominantie niet meegenomen in de bespreking van dit artikel.
Hoewel dit betreffende onderzoek geen sluitend bewijs levert, blijft de insteek van het onderzoek wel interessant. Want er is immers een verband bekend tussen deze neurotransmitters en verschillende gedragsmatige componenten bij andere dieren, maar ook tot op zekere hoogte bij paarden. Het zou interessant zijn dit verder en meer sluitend te onderzoeken.
Uit de praktijk
Een kijkje in de praktijk van Willeke Adriaanse, Tinley-gedragstherapeut voor paarden
In mijn praktijk als gedragstherapeut krijg ik veel verschillende vormen van ongewenst gedrag aangeboden. Elke casus is uniek en heeft een eigen aanpak nodig. Soms lijkt de casus complex, maar na gedegen onderzoek naar de oorzaak blijkt de therapie eenvoudig. Het komt ook voor dat ik een probleem al vaker heb gezien en dat dat normaal gesproken relatief eenvoudig is te verhelpen, maar dat er in een andere context toch een meer uitgebreide therapie nodig is.
Helaas komt het ook voor dat het probleem zo complex is, dat therapie alleen niet voldoende is en er meer maatregelen nodig zijn om het ongewenste gedrag weer hanteerbaar te maken en het plezier in de samenwerking tussen het paard en de eigenaar te herstellen.
Schakel een deskundige in bij probleemgedrag
Probleemgedrag gaat nooit vanzelf over; het is essentieel dat je, wanneer je afwijkend en ongewenst gedrag opmerkt bij je paard, vroegtijdig een specialist inschakelt. Belangrijk is dat je eerst de medische oorzaken laat bekijken en die laat uitsluiten en behandelen. Daarna schakel je een gedragstherapeut in, waarbij de gedragstherapie ook ondersteunend kan zijn bij de medische behandeling.
Complexere vormen van probleemgedrag
In mijn praktijk kom ik complexe vormen van probleemgedrag regelmatig tegen, zoals bijvoorbeeld:
De verschillende vormen van agressie zijn complex en vereisen een grondige analyse en daarmee maatwerk voor de therapie. Door de agressie die het paard vertoont, kan de eigenaar angst krijgen, een bijkomende complicerende factor.
Bij agressie heb ik verschillende oorzaken opgemerkt, waarbij elke casus een eigen achtergrond heeft. Zo komt het voor dat het paard een nare leerervaring of een trauma heeft meegemaakt in het verleden. Door deze nare gebeurtenis kan het paard angst ontwikkelen. Door niet uit de angstige situatie te kunnen ontsnappen, kan het paard agressie in gaan zetten. Krijgt het paard met agressie wel voor elkaar om uit de angstige situatie te ontsnappen, dan zal het de agressie vaker inzetten en leren dat dat gedrag werkt in die situatie. De agressie kan zich bijvoorbeeld richten op andere paarden, mensen of andere diersoorten. Elke keer dat het paard agressie inzet, ‘oefent’ het dat gedrag en wordt het er steeds handiger en sneller in. Voor het paard is dit een oplossing, het verjaagt met zijn agressie de oorzaak, maar voor de eigenaar is het vaak de start van het probleemgedrag.
Een andere oorzaak van agressie is dat het paard in een omgeving leeft die hem stress oplevert. Bepaalde geluiden, geuren en verschillende, wellicht onbekende mensen/objecten veroorzaken veel prikkels en daarop reageert het paard in eerste instantie met alert gedrag. Krijgt het paard geen gelegenheid om de prikkels te verwerken, dan blijft het paard acute stress ervaren die kan overgaan in chronische stress, een aantasting van het welzijn van het paard. Door habituatie zijn paarden wel in staat om te leren dat een (nieuwe) omgeving met allerlei prikkels prima te hanteren is. Sommige paarden ervaren de prikkels in de leefomgeving echter zo onprettig of bedreigend dat ze er niet aan kunnen wennen. Het risico is dan dat het paard chronische stress ervaart en niet meer tot rust en ontspanning komt. Ook in deze situatie vindt het paard voor zichzelf soms de oplossing door het inzetten van agressie.
De eigenaar speelt een belangrijke rol
Als eigenaar van een paard beslis je heel veel voor je paard. Waar je het stalt, wat het te eten krijgt en hoeveel, hoe vaak je uit rijden gaat, met welke soortgenoten het contact kan maken. Zo kun je zelf nog wel een aantal zaken verzinnen die je als eigenaar voor je paard regelt. Natuurlijk kijk je daarbij naar de natuurlijke behoeftes en het welzijn van je paard.
Het is niet altijd mogelijk om alles optimaal voor je paard te regelen, vaak kun je in overleg met de staleigenaar (kleine) aanpassingen doen. Kleine aanpassingen kunnen grote positieve gevolgen hebben. In mijn praktijk komt het voor dat met name bij de meer complexe casussen waarbij agressie het probleem is, verhuizing naar een andere, minder prikkelrijke omgeving de oplossing bleek te zijn. Ondanks dat een verhuizing voor een paard vaak stressvol is. Doordat er op de andere locatie meer rust en ontspanning is, komt dat jou en je paard ten goede. Zo kun je weer fijn samenwerken en komt het plezier in de omgang met je paard weer terug.
Toch zie ik in de praktijk dat het regelmatig voorkomt dat een paard probleemgedrag ontwikkelt waarvan de oorzaak niet altijd duidelijk is. Als ik in het gesprek met de eigenaar dan ook hoor dat een eigenaar buikpijn krijgt als hij naar zijn paard gaat, of uitspreekt dat hij door het probleemgedrag slecht slaapt, of dat hij het vervelend vindt dat zijn paard de bully op stal wordt genoemd, dan gaat het vaak over complexe problemen. Ook de eigenaar ervaart in deze situatie stress en dat kan een negatieve invloed op de samenwerking met het paard en het paard zelf hebben.
Paarden houden is een leefwijze
Iedereen die een paard bezit, weet hoeveel tijd en geld dat kost. Het houden van paarden is echt een leefwijze. Eigenaren die hun paard in een pensionstal of manege stallen, zijn gemiddeld anderhalf uur bij hun paard aanwezig voor de verzorging en andere bezigheden, zoals rijden, grondwerk, wandelen, longeren, clickertraining of spelletjes.
Eigenaren die hun paarden aan huis hebben besteden twee tot drie uur per dag[1] aan hun paard. Naast de bezigheden zoals eerder genoemd, regelen zij ook zelf hun (ruw)voer, mestopslag en -afvoer, reparaties aan stal en weide en onderhoud aan de gebouwen en weides.
Pension- en manegehouders besteden 24/7 aan hun bedrijf en zijn medeverantwoordelijk voor de verzorging en het welzijn van jouw paard. Zijn bieden vanuit hun visie een stalling en faciliteiten aan, die voor wat betreft onderhoud aan de gebouwen, weide, rijbodems et cetera financieel haalbaar zijn.
Als eigenaar maak je de keuze om je paard op een bepaalde stalling te zetten, daarvoor neem je zelf de verantwoording en je kiest voor je paard een optimale locatie.
Een voorbeeld uit de praktijk: stereotiep gedrag in een gevorderd stadium
Stereotiep gedrag is een vormvaste beweging in een houding of patroon dat het paard voortdurend herhaalt, waarbij dit gedrag doelloos lijkt te zijn. In deze casus ging het paard meteen weven in een vast patroon, zodra het in een situatie alleen gelaten werd.
Van deze klant kreeg ik de volgende hulpvraag:
‘Mijn paard is stressgevoelig en heeft angst in bepaalde situaties. Ze heeft meer focus voor haar omgeving en daardoor dreigt ze over mij heen te lopen. Ze heeft ook weefgedrag, maar dat wist ik bij de aankoop. De angst van mijn paard veroorzaakt ook angst bij mij en in die situaties voel ik me heel onveilig. Ook is het weefgedrag toegenomen, vooral als ze alleen gelaten wordt in een situatie zonder stalmaatjes of mensen. Kun je me helpen met antwoorden op mijn vragen en mij ondersteunen bij de problemen’?
Tijdens het consult heb ik samen met de eigenaar de verschillende situaties bekeken en de eigenaar inzicht gegeven in de oorzaken van het ongewenste gedrag en de natuurlijke behoeften van het paard. Het paard kwam regelmatig in situaties waarbij het alleen stond, op stal, in de wei en in de paddock. Dit veroorzaakte stress en het paard uitte dit door meer te gaan weven. De stress werkte door in de omgang met de eigenaar, die daardoor angstig en onzeker werd in de samenwerking met het paard.
De therapie bestond uit meerdere aanpassingen door te voeren in de leefomgeving van dit paard en zoveel mogelijk te voorkomen dat het paard alleen gelaten werd. Ook veranderingen in de aanbieding van de hoeveelheid (ruw)voer én door positieve samenwerking met de eigenaar door het mede inzetten van clicker training, is de situatie verbeterd.
Na een aantal weken gaf de eigenaar aan dat de situatie voor haar zelf wel verbeterd was, maar dat het paard nog niet gelukkig leek te zijn. Na een weloverwogen besluit heeft ze het paard verhuisd naar een andere stal, met meer mogelijkheden voor het paard om sociaal contact te hebben, het voorkomen van de angstige situaties en daardoor het voorkomen van het weefgedrag. Door een intensieve nazorg is ook de samenwerking tussen de eigenaar en het paard gegroeid en de eigenaar heeft geen angst meer.
In dit voorbeeld is naast de therapie ook gekozen voor een maatregel, namelijk het verhuizen van het paard, die mede hielp om het ongewenste gedrag te herconditioneren.
Advies om je paard tegemoet te komen in zijn behoeften
Mijn advies is om je goed te verdiepen in de achtergrond, het verleden en de herkomst van je paard. Probeer zoveel mogelijk informatie te achterhalen via de fokker of eerdere eigenaren. Zo weet je welke behoeftes jouw paard heeft en kun je zijn leefomgeving zo kiezen dat die het beste bij jou en je paard past. Ik ondersteun je graag in het zoeken naar de oorzaak van het probleemgedrag en ik geef je inzicht in die oorzaak, zodat ik een gerichte therapie op maat kan geven waar je als eigenaar zelf mee aan de slag kan. Omdat gedrag dynamisch is, hoort een nazorgperiode bij het therapietraject.
Ik vind het altijd geweldig om een bijdrage te mogen leveren om het ongewenste gedrag weer hanteerbaar te maken en het plezier in de samenwerking tussen het paard en de eigenaar te herstellen. Ervaar jij ook ongewenst gedrag bij jouw paard? Aarzel dan niet om vrijblijvend contact op te nemen.
[1] Gemiddelde tijdsduur die de eigenaren in het anamneseformulier hebben ingevuld.
Helaas komt het ook voor dat het probleem zo complex is, dat therapie alleen niet voldoende is en er meer maatregelen nodig zijn om het ongewenste gedrag weer hanteerbaar te maken en het plezier in de samenwerking tussen het paard en de eigenaar te herstellen.
Schakel een deskundige in bij probleemgedrag
Probleemgedrag gaat nooit vanzelf over; het is essentieel dat je, wanneer je afwijkend en ongewenst gedrag opmerkt bij je paard, vroegtijdig een specialist inschakelt. Belangrijk is dat je eerst de medische oorzaken laat bekijken en die laat uitsluiten en behandelen. Daarna schakel je een gedragstherapeut in, waarbij de gedragstherapie ook ondersteunend kan zijn bij de medische behandeling.
Complexere vormen van probleemgedrag
In mijn praktijk kom ik complexe vormen van probleemgedrag regelmatig tegen, zoals bijvoorbeeld:
- Agressie van het paard naar mensen
- Agressie van het paard naar andere paarden
- Stereotiep gedrag in een gevorderd stadium
De verschillende vormen van agressie zijn complex en vereisen een grondige analyse en daarmee maatwerk voor de therapie. Door de agressie die het paard vertoont, kan de eigenaar angst krijgen, een bijkomende complicerende factor.
Bij agressie heb ik verschillende oorzaken opgemerkt, waarbij elke casus een eigen achtergrond heeft. Zo komt het voor dat het paard een nare leerervaring of een trauma heeft meegemaakt in het verleden. Door deze nare gebeurtenis kan het paard angst ontwikkelen. Door niet uit de angstige situatie te kunnen ontsnappen, kan het paard agressie in gaan zetten. Krijgt het paard met agressie wel voor elkaar om uit de angstige situatie te ontsnappen, dan zal het de agressie vaker inzetten en leren dat dat gedrag werkt in die situatie. De agressie kan zich bijvoorbeeld richten op andere paarden, mensen of andere diersoorten. Elke keer dat het paard agressie inzet, ‘oefent’ het dat gedrag en wordt het er steeds handiger en sneller in. Voor het paard is dit een oplossing, het verjaagt met zijn agressie de oorzaak, maar voor de eigenaar is het vaak de start van het probleemgedrag.
Een andere oorzaak van agressie is dat het paard in een omgeving leeft die hem stress oplevert. Bepaalde geluiden, geuren en verschillende, wellicht onbekende mensen/objecten veroorzaken veel prikkels en daarop reageert het paard in eerste instantie met alert gedrag. Krijgt het paard geen gelegenheid om de prikkels te verwerken, dan blijft het paard acute stress ervaren die kan overgaan in chronische stress, een aantasting van het welzijn van het paard. Door habituatie zijn paarden wel in staat om te leren dat een (nieuwe) omgeving met allerlei prikkels prima te hanteren is. Sommige paarden ervaren de prikkels in de leefomgeving echter zo onprettig of bedreigend dat ze er niet aan kunnen wennen. Het risico is dan dat het paard chronische stress ervaart en niet meer tot rust en ontspanning komt. Ook in deze situatie vindt het paard voor zichzelf soms de oplossing door het inzetten van agressie.
De eigenaar speelt een belangrijke rol
Als eigenaar van een paard beslis je heel veel voor je paard. Waar je het stalt, wat het te eten krijgt en hoeveel, hoe vaak je uit rijden gaat, met welke soortgenoten het contact kan maken. Zo kun je zelf nog wel een aantal zaken verzinnen die je als eigenaar voor je paard regelt. Natuurlijk kijk je daarbij naar de natuurlijke behoeftes en het welzijn van je paard.
Het is niet altijd mogelijk om alles optimaal voor je paard te regelen, vaak kun je in overleg met de staleigenaar (kleine) aanpassingen doen. Kleine aanpassingen kunnen grote positieve gevolgen hebben. In mijn praktijk komt het voor dat met name bij de meer complexe casussen waarbij agressie het probleem is, verhuizing naar een andere, minder prikkelrijke omgeving de oplossing bleek te zijn. Ondanks dat een verhuizing voor een paard vaak stressvol is. Doordat er op de andere locatie meer rust en ontspanning is, komt dat jou en je paard ten goede. Zo kun je weer fijn samenwerken en komt het plezier in de omgang met je paard weer terug.
Toch zie ik in de praktijk dat het regelmatig voorkomt dat een paard probleemgedrag ontwikkelt waarvan de oorzaak niet altijd duidelijk is. Als ik in het gesprek met de eigenaar dan ook hoor dat een eigenaar buikpijn krijgt als hij naar zijn paard gaat, of uitspreekt dat hij door het probleemgedrag slecht slaapt, of dat hij het vervelend vindt dat zijn paard de bully op stal wordt genoemd, dan gaat het vaak over complexe problemen. Ook de eigenaar ervaart in deze situatie stress en dat kan een negatieve invloed op de samenwerking met het paard en het paard zelf hebben.
Paarden houden is een leefwijze
Iedereen die een paard bezit, weet hoeveel tijd en geld dat kost. Het houden van paarden is echt een leefwijze. Eigenaren die hun paard in een pensionstal of manege stallen, zijn gemiddeld anderhalf uur bij hun paard aanwezig voor de verzorging en andere bezigheden, zoals rijden, grondwerk, wandelen, longeren, clickertraining of spelletjes.
Eigenaren die hun paarden aan huis hebben besteden twee tot drie uur per dag[1] aan hun paard. Naast de bezigheden zoals eerder genoemd, regelen zij ook zelf hun (ruw)voer, mestopslag en -afvoer, reparaties aan stal en weide en onderhoud aan de gebouwen en weides.
Pension- en manegehouders besteden 24/7 aan hun bedrijf en zijn medeverantwoordelijk voor de verzorging en het welzijn van jouw paard. Zijn bieden vanuit hun visie een stalling en faciliteiten aan, die voor wat betreft onderhoud aan de gebouwen, weide, rijbodems et cetera financieel haalbaar zijn.
Als eigenaar maak je de keuze om je paard op een bepaalde stalling te zetten, daarvoor neem je zelf de verantwoording en je kiest voor je paard een optimale locatie.
Een voorbeeld uit de praktijk: stereotiep gedrag in een gevorderd stadium
Stereotiep gedrag is een vormvaste beweging in een houding of patroon dat het paard voortdurend herhaalt, waarbij dit gedrag doelloos lijkt te zijn. In deze casus ging het paard meteen weven in een vast patroon, zodra het in een situatie alleen gelaten werd.
Van deze klant kreeg ik de volgende hulpvraag:
‘Mijn paard is stressgevoelig en heeft angst in bepaalde situaties. Ze heeft meer focus voor haar omgeving en daardoor dreigt ze over mij heen te lopen. Ze heeft ook weefgedrag, maar dat wist ik bij de aankoop. De angst van mijn paard veroorzaakt ook angst bij mij en in die situaties voel ik me heel onveilig. Ook is het weefgedrag toegenomen, vooral als ze alleen gelaten wordt in een situatie zonder stalmaatjes of mensen. Kun je me helpen met antwoorden op mijn vragen en mij ondersteunen bij de problemen’?
Tijdens het consult heb ik samen met de eigenaar de verschillende situaties bekeken en de eigenaar inzicht gegeven in de oorzaken van het ongewenste gedrag en de natuurlijke behoeften van het paard. Het paard kwam regelmatig in situaties waarbij het alleen stond, op stal, in de wei en in de paddock. Dit veroorzaakte stress en het paard uitte dit door meer te gaan weven. De stress werkte door in de omgang met de eigenaar, die daardoor angstig en onzeker werd in de samenwerking met het paard.
De therapie bestond uit meerdere aanpassingen door te voeren in de leefomgeving van dit paard en zoveel mogelijk te voorkomen dat het paard alleen gelaten werd. Ook veranderingen in de aanbieding van de hoeveelheid (ruw)voer én door positieve samenwerking met de eigenaar door het mede inzetten van clicker training, is de situatie verbeterd.
Na een aantal weken gaf de eigenaar aan dat de situatie voor haar zelf wel verbeterd was, maar dat het paard nog niet gelukkig leek te zijn. Na een weloverwogen besluit heeft ze het paard verhuisd naar een andere stal, met meer mogelijkheden voor het paard om sociaal contact te hebben, het voorkomen van de angstige situaties en daardoor het voorkomen van het weefgedrag. Door een intensieve nazorg is ook de samenwerking tussen de eigenaar en het paard gegroeid en de eigenaar heeft geen angst meer.
In dit voorbeeld is naast de therapie ook gekozen voor een maatregel, namelijk het verhuizen van het paard, die mede hielp om het ongewenste gedrag te herconditioneren.
Advies om je paard tegemoet te komen in zijn behoeften
Mijn advies is om je goed te verdiepen in de achtergrond, het verleden en de herkomst van je paard. Probeer zoveel mogelijk informatie te achterhalen via de fokker of eerdere eigenaren. Zo weet je welke behoeftes jouw paard heeft en kun je zijn leefomgeving zo kiezen dat die het beste bij jou en je paard past. Ik ondersteun je graag in het zoeken naar de oorzaak van het probleemgedrag en ik geef je inzicht in die oorzaak, zodat ik een gerichte therapie op maat kan geven waar je als eigenaar zelf mee aan de slag kan. Omdat gedrag dynamisch is, hoort een nazorgperiode bij het therapietraject.
Ik vind het altijd geweldig om een bijdrage te mogen leveren om het ongewenste gedrag weer hanteerbaar te maken en het plezier in de samenwerking tussen het paard en de eigenaar te herstellen. Ervaar jij ook ongewenst gedrag bij jouw paard? Aarzel dan niet om vrijblijvend contact op te nemen.
[1] Gemiddelde tijdsduur die de eigenaren in het anamneseformulier hebben ingevuld.
Wil jij nu ook een gratis abonnement op de TINFO- Paard? Schrijf je dan snel in en je hoeft geen nummer meer te missen.
Redacteuren TINFO-Paard
|
|
Redactie Arlene Jansen |
|
|
