TINFO-Paard nummer 1 december 2020
Grand-Prix dressuur met brokjes? Een interview met pionier in de paardensport Jolanda Adelaar.
door Arlène Jansen, Tinley-gedragstherapeut voor paarden.
Wie is Jolanda Adelaar?
Ik ben Grand Prix-amazone en gedragstherapeut voor paarden. Misschien kennen jullie mijn Fjordenpaard Super Guus (www.superguus.com). Guus trainde ik als kind - tussen de koeien in Brabant - zonder zadel. Ik trad onder andere op als special act tijdens de FEI wereldbeker dressuur waarin ik liet zien dat ook een boerenpaard de piaffe en passage kan beheersen. Guus is de eerste Fjord in Nederland die de subtop bereikte. Guus is nu 27 jaar en na 24 jaar nog steeds bij mij.
In 2010 ronde ik mijn instructeursopleiding af aan de Masterclass Paardensport van NHB Deurne en in 2013 studeerde ik af als gedragstherapeut voor paarden aan de Tinley Academie. In 2013 verhuisde ik naar Italië, waar ik vijf jaar heb gewoond en als stalruiter heb gewerkt op een internationale dressuurstal. Met mijn zelf opgeleide Italiaanse hengst Carletto won ik zilver op de Coppa Italia Dressage-finale in 2017. Met Carletto ben ik de eerste ruiter ter wereld die met een Murgese paard Grand-Prix rijd. Sinds 2019 woon ik op Academy Bartels. In de toekomst wil ik internationaal uitkomen voor Italië en ik heb een Olympische droom.
Mede door mijn achtergrond als gedragstherapeut voor paarden, pak ik het een beetje anders aan dan wat op dit moment gebruikelijk is in de paardensport. Zo train ik mijn paarden wedstrijdgericht met positieve bekrachtiging en ben ik daarmee een pionier in het toepassen van clicker-training onder het zadel op het hoogste niveau. Ik hoop dat meer mensen dit gaan doen zodat we een positieve tijdlijn ingaan en de unieke eeuwenlange samenwerking tussen mens en paard niet verloren gaat. Goed onderbouwde kennisoverdracht is hierin cruciaal!
In dressuur-clinics leg ik uit hoe je kunt trainen met voerbeloningen tijdens het paardrijden. Daarnaast kennen veel mensen mij van Instagram en mijn YouTube-kanaal Jolanda Adelaar, waarin ik mensen meeneem in mijn wereld. Ook ben ik een van de drie Amazones met een Missie. Wij hebben een populaire podcast op Spotify waarin we de hete hangijzers van de paardenwereld bespreken, zoals de toekomst van de paardensector. Ik vind het belangrijk om een positief, onafhankelijk en wetenschappelijk onderbouwd geluid te geven aan onze diverse paarden-community.
Hoe, wanneer en waarom ben je begonnen met het werken met voer als beloning in de training met dieren?
Ik kom niet uit een paardenfamilie waardoor ik waarschijnlijk iets anders kijk naar het trainen van paarden dan iemand die opgroeit “in” de paarden en van huis uit meekrijgt hoe je een paard "hoort" te trainen. Ik ben opgegroeid met veel huisdieren: honden, katten, chinchilla's en konijnen. Mijn eerste huisdier was een kip genaamd Truus die ik heb getraind om trucjes te doen samen met de hond van mijn ouders. Truus was beste vrienden met de hond en ze sliepen bij elkaar. Toen de hond van ouderdom stierf, stierf Truus kort daarna ook. Truus is 16 jaar geworden.
Hoe simpel de cognitieve capaciteit van een kip ook is, ze heeft een enorme impact op me gemaakt. Ze kon goed leren en haar emotionele band met onze hond, een andere diersoort dan zijzelf, was erg aandoenlijk. Mijn eerste pony Guus zag ik net als onze andere huisdieren en trucjes leren met voer heb ik altijd gewoon gevonden. Mijn peetmoeder Lieke Santman trainde haar paarden ook met voerbeloningen en we gaven elkaar altijd tips hierover. We konden tot laat in de avond over onze paarden praten. Ook de Tinley Academy heeft bijgedragen om het toepassen van voerbeloningen tijdens het rijden verder uit te dokteren.
Welke voordelen ervaar jij bij het gebruik van voerbeloningen in de training van een paard?
Als ik geen voer op zak heb als ik ga paardrijden, voelt dit hetzelfde als voor een ruiter die door middel van negatieve bekrachtiging rijdt en die geen zweepje in de hand heeft tijdens het rijden van een heel sloom paard dat heel slecht aan het been is. Met dit voorbeeld probeer ik alleen het gevoel van rijden met voer uit te leggen aan iemand die alleen gewend is aan rijden op negatieve bekrachtiging. Als je paard goed getraind is met voer wekt dit een motivatie op waarbij het paard op eigen initiatief met jou samenwerkt. Ze moedigen zichzelf aan en ze gaan enorm met je meedenken.
Hoe bekrachtig je gedrag op dressuurwedstrijd? Je mag immers geen vocale commando’s geven tijdens de proef?
In een proef kan ik niet clickeren, maar op het losrijterrein wel. Iedereen die clickertraining doet ervaart hoe een paard “aan” gaat, ze worden alert op de voerbeloning. Als je langere tijd stopt met clickeren dan dooft de motivatie (voor voer) uit. Een proefje is maar een paar minuten, als je een goede basis hebt met clickertraining en op het losrijterrein voldoende beloningsmomenten hebt ingelast kan je die positieve mindset vasthouden in de ring.
Zijn er nog verschillen ten opzichte van het gangbare management van sportpaarden ten opzichte van hoe jij je paarden houdt?
Mijn paarden dragen geen hoefijzers omdat ik het belang ken van het hoefmechanisme dat onder andere zorgt voor een goede doorbloeding van hoef en pees. Mijn paarden dragen ook geen beenbescherming om oververhitting te voorkomen en dus indirect het risico op peesblessures te verlagen. Om ze mentaal en fysiek in balans te houden hanteer ik de 3 F’en in mijn management (waar praktisch mogelijk): freedom (vrije beweging), forage (onbeperkt ruwvoer) en friends (sociaal contact). Ik rijd alle paardenrassen in de dressuursport en beperk mij niet tot enkel voor de sport gefokte paarden omdat dressuur vóór het paard is (en niet andersom). Ik vind ruiterfitheid ook heel belangrijk, als je zelf mentaal en fysiek niet lekker in je vel zit, heeft dit enorme invloed op de prestatie van het paard. Ik ben een vegan athlete; ik presteer op het hoogste niveau in de sport op een 100% plantaardig dieet.
Je bent zeer betrokken bij het verbeteren van dierenwelzijn in de paardensport, hoe is deze gedrevenheid tot stand gekomen?
De kennis die ik bij Tinley Academie heb opgedaan heeft enorm bijgedragen om echt te begrijpen hoe je welzijn kunt verbeteren en te herkennen waarom paarden mentaal en/of fysiek problemen kunnen krijgen. De meeste mensen willen het beste voor hun paard, maar veel weten niet waar het fout gaat wanneer er problemen ontstaan. Veel problemen zijn eenvoudig op te lossen of te voorkomen door een paar simpele aanpassingen in het management. Het is zonde als problemen in stand worden gehouden enkel “omdat het zo hoort”.
Als jij de regels in de dressuursport (KNHS/FEI) mocht bepalen, wat zou je dan veranderen, toevoegen of verwijderen?
Ik zou willen dat het reglement en de richtlijnen die de KNHS/FEI hebben vastgelegd voor de dressuursport in de praktijk ook worden nageleefd. Juryleden moeten zich laten leiden door het scala van africhting en niet door andere invloeden van buitenaf, zoals belangenverstrengelingen. Correcte dressuur moet het hoogst scoren; andere belangen zoals de naam van de ruiter of het ras van het paard zouden daarbij geen rol moeten spelen. Anders verliest uiteindelijk iedereen in de dressuursport. Daarnaast zouden termen als on the bit en acceptance of the bit moeten worden vervangen, zodat bitloze optomingen niet worden belemmerd. Ik ben niet tegen bitten, maar ik ben wel voor keuzevrijheid. Dit geldt ook voor sporen.
Hoe zie jij paardrijden in de toekomst?
Om paardrijden ethisch acceptabel te houden, moet je (simpel, helder en wetenschappelijk) antwoord kunnen geven op de vraag: vindt het paard het leuk om bereden te worden? Bij positieve bekrachtiging werkt het paard omdat hij er iets voor terugkrijgt. Zelfs een leek kan zien dat een dier dat met positieve bekrachtiging wordt getraind meer plezier ervaart in een samenwerking met een mens. Als de FEI niet op tijd zijn koers wijzigt, lezen we over 100 jaar alleen nog over de rijkunst in de geschiedenisboeken en rijden toekomstige generaties alleen nog op robotpaarden. Paardrijden is juist een sport voor de toekomst en een verrijking voor de verbinding tussen mens en natuur in de vierde industriële revolutie, welke draait om de samensmelting van de fysieke, digitale en biologische wereld.
Je staat bij de bekende Bartels Academy van de familie Bartels op stal. Imke en Tineke Bartels zijn beide Olympisch dressuuramazones geweest en Tineke is de huidige hoofdcoach van de KNHS (sportbond). Beïnvloeden of leren jullie van elkaar in de dagelijkse training en omgang met de paarden?
Ik heb op Academy Bartels een leerlingrol. Ik les bij Tineke, ze weet precies wat het beeld moet zijn om optimaal te presteren in de wedstrijdring. Ik heb enorm veel respect voor de prestaties van Imke en Tineke. Topsport lijkt voor de buitenwereld soms makkelijker dan het is. Maar je moet er keihard voor werken en je hele leven toewijden om je wedstrijdprestaties te optimaliseren. Je kunt niets aan het toeval overlaten en je moet elke steen omdraaien om te zien waar je nog kan verbeteren. Ik ben geen Olympische ruiter, maar ik heb wel hele waardevolle kennis als gedragstherapeut waar ook mensen in de topsport voordeel mee kunnen behalen.
Welk advies zou jij mensen kunnen geven over het houden en trainen van een dressuurpaard?
Ik ben Grand Prix-amazone en gedragstherapeut voor paarden. Misschien kennen jullie mijn Fjordenpaard Super Guus (www.superguus.com). Guus trainde ik als kind - tussen de koeien in Brabant - zonder zadel. Ik trad onder andere op als special act tijdens de FEI wereldbeker dressuur waarin ik liet zien dat ook een boerenpaard de piaffe en passage kan beheersen. Guus is de eerste Fjord in Nederland die de subtop bereikte. Guus is nu 27 jaar en na 24 jaar nog steeds bij mij.
In 2010 ronde ik mijn instructeursopleiding af aan de Masterclass Paardensport van NHB Deurne en in 2013 studeerde ik af als gedragstherapeut voor paarden aan de Tinley Academie. In 2013 verhuisde ik naar Italië, waar ik vijf jaar heb gewoond en als stalruiter heb gewerkt op een internationale dressuurstal. Met mijn zelf opgeleide Italiaanse hengst Carletto won ik zilver op de Coppa Italia Dressage-finale in 2017. Met Carletto ben ik de eerste ruiter ter wereld die met een Murgese paard Grand-Prix rijd. Sinds 2019 woon ik op Academy Bartels. In de toekomst wil ik internationaal uitkomen voor Italië en ik heb een Olympische droom.
Mede door mijn achtergrond als gedragstherapeut voor paarden, pak ik het een beetje anders aan dan wat op dit moment gebruikelijk is in de paardensport. Zo train ik mijn paarden wedstrijdgericht met positieve bekrachtiging en ben ik daarmee een pionier in het toepassen van clicker-training onder het zadel op het hoogste niveau. Ik hoop dat meer mensen dit gaan doen zodat we een positieve tijdlijn ingaan en de unieke eeuwenlange samenwerking tussen mens en paard niet verloren gaat. Goed onderbouwde kennisoverdracht is hierin cruciaal!
In dressuur-clinics leg ik uit hoe je kunt trainen met voerbeloningen tijdens het paardrijden. Daarnaast kennen veel mensen mij van Instagram en mijn YouTube-kanaal Jolanda Adelaar, waarin ik mensen meeneem in mijn wereld. Ook ben ik een van de drie Amazones met een Missie. Wij hebben een populaire podcast op Spotify waarin we de hete hangijzers van de paardenwereld bespreken, zoals de toekomst van de paardensector. Ik vind het belangrijk om een positief, onafhankelijk en wetenschappelijk onderbouwd geluid te geven aan onze diverse paarden-community.
Hoe, wanneer en waarom ben je begonnen met het werken met voer als beloning in de training met dieren?
Ik kom niet uit een paardenfamilie waardoor ik waarschijnlijk iets anders kijk naar het trainen van paarden dan iemand die opgroeit “in” de paarden en van huis uit meekrijgt hoe je een paard "hoort" te trainen. Ik ben opgegroeid met veel huisdieren: honden, katten, chinchilla's en konijnen. Mijn eerste huisdier was een kip genaamd Truus die ik heb getraind om trucjes te doen samen met de hond van mijn ouders. Truus was beste vrienden met de hond en ze sliepen bij elkaar. Toen de hond van ouderdom stierf, stierf Truus kort daarna ook. Truus is 16 jaar geworden.
Hoe simpel de cognitieve capaciteit van een kip ook is, ze heeft een enorme impact op me gemaakt. Ze kon goed leren en haar emotionele band met onze hond, een andere diersoort dan zijzelf, was erg aandoenlijk. Mijn eerste pony Guus zag ik net als onze andere huisdieren en trucjes leren met voer heb ik altijd gewoon gevonden. Mijn peetmoeder Lieke Santman trainde haar paarden ook met voerbeloningen en we gaven elkaar altijd tips hierover. We konden tot laat in de avond over onze paarden praten. Ook de Tinley Academy heeft bijgedragen om het toepassen van voerbeloningen tijdens het rijden verder uit te dokteren.
Welke voordelen ervaar jij bij het gebruik van voerbeloningen in de training van een paard?
Als ik geen voer op zak heb als ik ga paardrijden, voelt dit hetzelfde als voor een ruiter die door middel van negatieve bekrachtiging rijdt en die geen zweepje in de hand heeft tijdens het rijden van een heel sloom paard dat heel slecht aan het been is. Met dit voorbeeld probeer ik alleen het gevoel van rijden met voer uit te leggen aan iemand die alleen gewend is aan rijden op negatieve bekrachtiging. Als je paard goed getraind is met voer wekt dit een motivatie op waarbij het paard op eigen initiatief met jou samenwerkt. Ze moedigen zichzelf aan en ze gaan enorm met je meedenken.
Hoe bekrachtig je gedrag op dressuurwedstrijd? Je mag immers geen vocale commando’s geven tijdens de proef?
In een proef kan ik niet clickeren, maar op het losrijterrein wel. Iedereen die clickertraining doet ervaart hoe een paard “aan” gaat, ze worden alert op de voerbeloning. Als je langere tijd stopt met clickeren dan dooft de motivatie (voor voer) uit. Een proefje is maar een paar minuten, als je een goede basis hebt met clickertraining en op het losrijterrein voldoende beloningsmomenten hebt ingelast kan je die positieve mindset vasthouden in de ring.
Zijn er nog verschillen ten opzichte van het gangbare management van sportpaarden ten opzichte van hoe jij je paarden houdt?
Mijn paarden dragen geen hoefijzers omdat ik het belang ken van het hoefmechanisme dat onder andere zorgt voor een goede doorbloeding van hoef en pees. Mijn paarden dragen ook geen beenbescherming om oververhitting te voorkomen en dus indirect het risico op peesblessures te verlagen. Om ze mentaal en fysiek in balans te houden hanteer ik de 3 F’en in mijn management (waar praktisch mogelijk): freedom (vrije beweging), forage (onbeperkt ruwvoer) en friends (sociaal contact). Ik rijd alle paardenrassen in de dressuursport en beperk mij niet tot enkel voor de sport gefokte paarden omdat dressuur vóór het paard is (en niet andersom). Ik vind ruiterfitheid ook heel belangrijk, als je zelf mentaal en fysiek niet lekker in je vel zit, heeft dit enorme invloed op de prestatie van het paard. Ik ben een vegan athlete; ik presteer op het hoogste niveau in de sport op een 100% plantaardig dieet.
Je bent zeer betrokken bij het verbeteren van dierenwelzijn in de paardensport, hoe is deze gedrevenheid tot stand gekomen?
De kennis die ik bij Tinley Academie heb opgedaan heeft enorm bijgedragen om echt te begrijpen hoe je welzijn kunt verbeteren en te herkennen waarom paarden mentaal en/of fysiek problemen kunnen krijgen. De meeste mensen willen het beste voor hun paard, maar veel weten niet waar het fout gaat wanneer er problemen ontstaan. Veel problemen zijn eenvoudig op te lossen of te voorkomen door een paar simpele aanpassingen in het management. Het is zonde als problemen in stand worden gehouden enkel “omdat het zo hoort”.
Als jij de regels in de dressuursport (KNHS/FEI) mocht bepalen, wat zou je dan veranderen, toevoegen of verwijderen?
Ik zou willen dat het reglement en de richtlijnen die de KNHS/FEI hebben vastgelegd voor de dressuursport in de praktijk ook worden nageleefd. Juryleden moeten zich laten leiden door het scala van africhting en niet door andere invloeden van buitenaf, zoals belangenverstrengelingen. Correcte dressuur moet het hoogst scoren; andere belangen zoals de naam van de ruiter of het ras van het paard zouden daarbij geen rol moeten spelen. Anders verliest uiteindelijk iedereen in de dressuursport. Daarnaast zouden termen als on the bit en acceptance of the bit moeten worden vervangen, zodat bitloze optomingen niet worden belemmerd. Ik ben niet tegen bitten, maar ik ben wel voor keuzevrijheid. Dit geldt ook voor sporen.
Hoe zie jij paardrijden in de toekomst?
Om paardrijden ethisch acceptabel te houden, moet je (simpel, helder en wetenschappelijk) antwoord kunnen geven op de vraag: vindt het paard het leuk om bereden te worden? Bij positieve bekrachtiging werkt het paard omdat hij er iets voor terugkrijgt. Zelfs een leek kan zien dat een dier dat met positieve bekrachtiging wordt getraind meer plezier ervaart in een samenwerking met een mens. Als de FEI niet op tijd zijn koers wijzigt, lezen we over 100 jaar alleen nog over de rijkunst in de geschiedenisboeken en rijden toekomstige generaties alleen nog op robotpaarden. Paardrijden is juist een sport voor de toekomst en een verrijking voor de verbinding tussen mens en natuur in de vierde industriële revolutie, welke draait om de samensmelting van de fysieke, digitale en biologische wereld.
Je staat bij de bekende Bartels Academy van de familie Bartels op stal. Imke en Tineke Bartels zijn beide Olympisch dressuuramazones geweest en Tineke is de huidige hoofdcoach van de KNHS (sportbond). Beïnvloeden of leren jullie van elkaar in de dagelijkse training en omgang met de paarden?
Ik heb op Academy Bartels een leerlingrol. Ik les bij Tineke, ze weet precies wat het beeld moet zijn om optimaal te presteren in de wedstrijdring. Ik heb enorm veel respect voor de prestaties van Imke en Tineke. Topsport lijkt voor de buitenwereld soms makkelijker dan het is. Maar je moet er keihard voor werken en je hele leven toewijden om je wedstrijdprestaties te optimaliseren. Je kunt niets aan het toeval overlaten en je moet elke steen omdraaien om te zien waar je nog kan verbeteren. Ik ben geen Olympische ruiter, maar ik heb wel hele waardevolle kennis als gedragstherapeut waar ook mensen in de topsport voordeel mee kunnen behalen.
Welk advies zou jij mensen kunnen geven over het houden en trainen van een dressuurpaard?
- Verdiep je in paardenhoeven.
- Voorkom blessures en koliek door je te verdiepen in de primaire behoeftes van het paard.
- Als je paard niet kan grazen, zoals in een zandpaddock, zorg dan voor een slowfeeder met hooi.
- Zorg dat je paard kan groomen met andere paarden.
- Sla de beloningsmomenten niet over.
- Focus op wat goed gaat in je training; waar je aandacht aan geeft groeit.
- Verwaarloos nooit je grondwerk.
- Ook in het bos kan je trainen voor wedstrijden.
- Als je paard de rijbaan saai vindt, train dan niet in een bak, of maak de associatie met de bak weer positief.
- Over-train je paard niet en stop op tijd. Rijd niet te lang en houd je training doelbewust. Niet eindeloos rondjes draven en verwachten dat het paard hier iets van leert.
- Train soms ook met attributen in de bak. Cavaletti, slalommen om pionnen en een sprongetje zijn leuke afwisselingen.
- Absolute controle is een onmogelijk streven met een paard; streef naar vertrouwen.
Aangeleerde hulpeloosheid bij paarden
door drs. Laura Venema, Tinley-gedragstherapeut voor paarden.
Aangeleerde hulpeloosheid (ofwel learned helplessness) is een term die je steeds vaker hoort in de paardenwereld. Maar wat is het nou precies? En hoe herken je het bij paarden? Tot op heden is er nog geen sluitend wetenschappelijk bewijs voor het bestaan ervan bij paarden, maar er zijn inmiddels wel sterke aanwijzingen dat aangeleerde hulpeloosheid wel degelijk voorkomt bij hen. Deze redenen zijn met name te vinden binnen training en management. Voor mijn afstuderen deed ik onderzoek naar dit verschijnsel bij paarden. In onderstaand artikel geef ik een korte samenvatting van de resultaten.
Wat is aangeleerde hulpeloosheid?
Aangeleerde hulpeloosheid is een psychologische gesteldheid waarbij een individu geleerd heeft dat hij geen controle heeft over een situatie die onprettig of schadelijk voor hem is. Hij heeft ervaren en geleerd dat wat hij ook doet, hij die situatie niet kan veranderen. Pogingen om zelf iets aan zijn situatie te doen blijken nutteloos en dit veroorzaakt een staat van hulpeloosheid.
De term ‘aangeleerde hulpeloosheid’ is oorspronkelijk gebruikt binnen onderzoeken waarin honden werden blootgesteld aan stroomstoten waaraan ze niet konden ontsnappen. Er werd hen de controle over de situatie afgenomen. In een volgend stadium van het onderzoek, waarbij dezelfde honden nu wel de kans kregen te leren hoe ze uit de situatie konden ontkomen, bleken ze niet meer in staat te leren hoe ze dat konden doen. Zo werd ontdekt dat het ervaren van controleverlies in een zeer onprettige situatie gerelateerd bleek aan toekomstig leren.
Aangeleerde hulpeloosheid heeft een grote impact op het welzijn van het dier. Er zijn zelfs aanwijzingen dat de aangeleerde hulpeloosheid bij dieren overeenkomt met depressie bij mensen. Ook zijn er in de bovengenoemde onderzoeken dieren overleden aan de gevolgen ervan.
Hoe ziet aangeleerde hulpeloosheid eruit?
Bij paarden met mogelijke aangeleerde hulpeloosheid lijkt vrijwel elke motivatie en plezier te ontbreken en overheerst er een gevoel van machteloosheid. Dit kan zich uiten in onderstaande symptomen:
Hoe ontwikkelt aangeleerde hulpeloosheid zich bij paarden?
Binnen de gedomesticeerde paardenwereld bestaan trainingsmethodes en trainingshulpmiddelen die het paard de controle over zijn (onprettige) toestand afnemen. Daarnaast wijkt het algemeen management af van het natuurlijke gedrag en de natuurlijke behoeftes van een paard. Dit kan voor een paard gaan aanvoelen als een onprettige situatie van waaruit hij niet kan ontsnappen.
Training
Onze paarden worden voornamelijk getraind door middel van negatieve bekrachtiging. Hierbij wordt geregeld gebruik gemaakt van hulpteugels. Bij negatieve bekrachtiging wordt een onplezierige of pijnlijke stimulus toegediend en dient het paard zijn gedrag aan te passen door de stimulus te ontkomen of te vermijden. Dit hoeft geen probleem te betekenen indien de timing van de trainer goed is en de druk verlicht wordt op het moment dat het paard het gewenste gedrag laat zien. Dan zal, door conditionering, het gewenste gedrag toenemen zonder in algehele zin af te doen aan het welzijn van het paard. Daarnaast wordt bij negatieve bekrachtiging vaak gebruik gemaakt van discriminatie en van een secundaire negatieve bekrachtiger. Dit laatste voorkomt vervolgens dat het paard elke keer de onplezierige stimulus moet ervaren.
Echter bestaat de kans dat de leertheorie niet goed wordt toegepast. De kans bestaat dat de timing van de trainer niet goed is en dat druk niet (direct) verlicht wordt bij de gewenste respons. Ook het gebruik van hulpteugels brengt een paard in een situatie waaruit hij niet kan ontkomen. Dit, samen met onjuist gebruik van negatieve bekrachtiging kan zorgen voor tal van gedragsmatige problemen als het ontwikkelen van niet-reactief en lethargisch gedrag, waar aangeleerde hulpeloosheid een voorbeeld van is.
Management
Naast training kan ook management zorgen voor een afname in controle. Veel paarden worden op een manier gehouden die ver af staat van hun natuurlijk gedrag en natuurlijke behoeftes, en waaruit ze niet kunnen ontsnappen. Ze leven veelal in geïsoleerde stallen zonder toegang tot vrije beweging en zonder natuurlijke foerageermogelijkheden. Het paard kan niets aan deze situatie veranderen maar moet het ondergaan. Zijn interne motivatie om semi-continu te eten en te bewegen wordt op deze wijze tegengegaan door het management.
Daarnaast kan het paard op deze manier niet voldoen aan zijn sociale behoeftes. En dit sociale aspect is zeker niet te verwaarlozen. Wordt een paard hiervan onthouden, dan kunnen zelfs depressie-achtige gedragspatronen ontstaan. Paarden die het grootste gedeelte van hun leven gehouden worden in dergelijke stallen, zonder mogelijkheid tot sociaal contact, worden op den duur vaak apathisch en lethargisch. Deze lethargie neigt vervolgens ook naar aangeleerde hulpeloosheid.
Conclusie
Trainingstechnieken en -gebruiken, evenals het betreffende management, kunnen paarden in een staat te brengen waarin ze aangeleerde hulpeloosheid kunnen ontwikkelen. Met het oog op de daaruit voortkomende hierboven beschreven symptomen is dat een niet wenselijke en onethische uitkomst. Om aangeleerde hulpeloosheid te voorkomen dienen we de training ‘fair’ te houden en het management aan te passen naar een systeem waarin meer wordt voldaan aan de natuurlijke behoeftes van het paard.
Wat is aangeleerde hulpeloosheid?
Aangeleerde hulpeloosheid is een psychologische gesteldheid waarbij een individu geleerd heeft dat hij geen controle heeft over een situatie die onprettig of schadelijk voor hem is. Hij heeft ervaren en geleerd dat wat hij ook doet, hij die situatie niet kan veranderen. Pogingen om zelf iets aan zijn situatie te doen blijken nutteloos en dit veroorzaakt een staat van hulpeloosheid.
De term ‘aangeleerde hulpeloosheid’ is oorspronkelijk gebruikt binnen onderzoeken waarin honden werden blootgesteld aan stroomstoten waaraan ze niet konden ontsnappen. Er werd hen de controle over de situatie afgenomen. In een volgend stadium van het onderzoek, waarbij dezelfde honden nu wel de kans kregen te leren hoe ze uit de situatie konden ontkomen, bleken ze niet meer in staat te leren hoe ze dat konden doen. Zo werd ontdekt dat het ervaren van controleverlies in een zeer onprettige situatie gerelateerd bleek aan toekomstig leren.
Aangeleerde hulpeloosheid heeft een grote impact op het welzijn van het dier. Er zijn zelfs aanwijzingen dat de aangeleerde hulpeloosheid bij dieren overeenkomt met depressie bij mensen. Ook zijn er in de bovengenoemde onderzoeken dieren overleden aan de gevolgen ervan.
Hoe ziet aangeleerde hulpeloosheid eruit?
Bij paarden met mogelijke aangeleerde hulpeloosheid lijkt vrijwel elke motivatie en plezier te ontbreken en overheerst er een gevoel van machteloosheid. Dit kan zich uiten in onderstaande symptomen:
- Passief gedrag;
- Teruggetrokken gedrag;
- Gebrek aan algehele motivatie;
- Gebrek aan speelgedrag / pleziergedrag;
- Afname of achterblijven in cognitieve vaardigheden;
- Apathisch gedrag;
- Ogenschijnlijk depressief uiterlijk (hoofd laag, doffe vacht, matte uitstraling uit de ogen);
- Weinig tot geen reactie op prikkels uit de omgeving;
- Herhaaldelijke tekenen van slechte gezondheid.
Hoe ontwikkelt aangeleerde hulpeloosheid zich bij paarden?
Binnen de gedomesticeerde paardenwereld bestaan trainingsmethodes en trainingshulpmiddelen die het paard de controle over zijn (onprettige) toestand afnemen. Daarnaast wijkt het algemeen management af van het natuurlijke gedrag en de natuurlijke behoeftes van een paard. Dit kan voor een paard gaan aanvoelen als een onprettige situatie van waaruit hij niet kan ontsnappen.
Training
Onze paarden worden voornamelijk getraind door middel van negatieve bekrachtiging. Hierbij wordt geregeld gebruik gemaakt van hulpteugels. Bij negatieve bekrachtiging wordt een onplezierige of pijnlijke stimulus toegediend en dient het paard zijn gedrag aan te passen door de stimulus te ontkomen of te vermijden. Dit hoeft geen probleem te betekenen indien de timing van de trainer goed is en de druk verlicht wordt op het moment dat het paard het gewenste gedrag laat zien. Dan zal, door conditionering, het gewenste gedrag toenemen zonder in algehele zin af te doen aan het welzijn van het paard. Daarnaast wordt bij negatieve bekrachtiging vaak gebruik gemaakt van discriminatie en van een secundaire negatieve bekrachtiger. Dit laatste voorkomt vervolgens dat het paard elke keer de onplezierige stimulus moet ervaren.
Echter bestaat de kans dat de leertheorie niet goed wordt toegepast. De kans bestaat dat de timing van de trainer niet goed is en dat druk niet (direct) verlicht wordt bij de gewenste respons. Ook het gebruik van hulpteugels brengt een paard in een situatie waaruit hij niet kan ontkomen. Dit, samen met onjuist gebruik van negatieve bekrachtiging kan zorgen voor tal van gedragsmatige problemen als het ontwikkelen van niet-reactief en lethargisch gedrag, waar aangeleerde hulpeloosheid een voorbeeld van is.
Management
Naast training kan ook management zorgen voor een afname in controle. Veel paarden worden op een manier gehouden die ver af staat van hun natuurlijk gedrag en natuurlijke behoeftes, en waaruit ze niet kunnen ontsnappen. Ze leven veelal in geïsoleerde stallen zonder toegang tot vrije beweging en zonder natuurlijke foerageermogelijkheden. Het paard kan niets aan deze situatie veranderen maar moet het ondergaan. Zijn interne motivatie om semi-continu te eten en te bewegen wordt op deze wijze tegengegaan door het management.
Daarnaast kan het paard op deze manier niet voldoen aan zijn sociale behoeftes. En dit sociale aspect is zeker niet te verwaarlozen. Wordt een paard hiervan onthouden, dan kunnen zelfs depressie-achtige gedragspatronen ontstaan. Paarden die het grootste gedeelte van hun leven gehouden worden in dergelijke stallen, zonder mogelijkheid tot sociaal contact, worden op den duur vaak apathisch en lethargisch. Deze lethargie neigt vervolgens ook naar aangeleerde hulpeloosheid.
Conclusie
Trainingstechnieken en -gebruiken, evenals het betreffende management, kunnen paarden in een staat te brengen waarin ze aangeleerde hulpeloosheid kunnen ontwikkelen. Met het oog op de daaruit voortkomende hierboven beschreven symptomen is dat een niet wenselijke en onethische uitkomst. Om aangeleerde hulpeloosheid te voorkomen dienen we de training ‘fair’ te houden en het management aan te passen naar een systeem waarin meer wordt voldaan aan de natuurlijke behoeftes van het paard.
Paardenbrein versus mensenbrein. ‘Horse Brain Human Brain, The Neuroscience of Horsemanship’ -Janet L. Jones,
boekbespreking door drs. Laura Venema, Tinley-gedragstherapeut voor paarden.
Bij gedragsconsulten en in mijn lessen maak ik het geregeld mee: een eigenaar moppert over het gedrag van zijn paard. Het paard zou hem uitproberen, doet iets om bewust gemeen te zijn of schrikt opzettelijk. Als paardengedragstherapeut weet ik vanuit wetenschappelijk onderzoek dat dergelijke doelbewustheid paarden vreemd is. En onlangs stuitte ik op een toegankelijk geschreven boek waarin de werking van het paardenbrein op een prettige manier uitgelegd wordt.
Horse Brain Human Brain, The Neuroscience of Horsemanship is geschreven door cognitie- en neurowetenschapper Janet Jones. Zij heeft zich gespecialiseerd in hersenonderzoek rond de mens-paard relatie. In dit boek beschrijft ze de hersenfuncties die specifiek betrokken zijn bij paarden en in de relatie tussen mens en paard. Ingewikkeld? Op het eerste gezicht klinkt dat wel zo, maar Jones heeft het tot een kunst verheven om de chemische processen, betrokken hormonen en neuronen zeer toegankelijk uit te leggen. En dat maakt dit boek tot een aanvulling op je boekenkast wanneer je een beter contact met je paard wilt en wanneer je je paard beter wilt begrijpen.
In dit boek wordt het paardenbrein vanuit evolutie en zintuigelijke werking geanalyseerd. Het kijkt naar manieren van leren en onthouden en de uiterste gevoeligheid van paardenzintuigen. Het onderzoekt emoties en expressie van paarden. Hierin vergelijkt Jones de werking van paardenhersenen ten opzichte van mensenhersenen en claimt ze een beter team te gaan maken van jou en je paard. En ik denk dat ze daar tot op zekere hoogte gelijk in heeft.
Het boek is opgedeeld in vijf delen:
1)Communicatie tussen verschillende soortenwelke uitdagingen kom je tegen in contact tussen mens en paard.
2)Zintuigen; hoe neemt het paard de wereld waar?
3)Leertheorie; hoe leren paarden?
4)Gevoelens van paarden; emotie, aandacht, vooruitdenken.
5)Ethisch omgang met paarden.
Persoonlijk vond ik vooral deel 2, over de werking van de zintuigen, erg nuttig voor paardeneigenaren. Het gedeelte over zicht laat bijvoorbeeld duidelijke verschillen zien tussen hoe wij mensen de wereld zien en hoe paarden dat doen. En wanneer wij er vanuit gaan dat paarden de wereld net zo zien als dat wij dat doen, leggen we eigenlijk iets onmogelijks bij hen neer. Jones geeft je door middel van informatie en simpele oefeningen een inkijkje in hoe paarden waarnemen. Ze laat je ontdekken hoe uiterst gevoelig paarden kunnen zijn en hoe dit in relatie staat tot onze zintuigelijke gevoeligheid. Naast de oefeningen om de verschillen in zintuigen te illustreren biedt Jones ook oefeningen om je eigen zintuigelijke gevoeligheid te vergroten. Dit alles zorgt ervoor dat je paarden beter gaat begrijpen.
In het contact tussen mens en paard kan veel mis gaan door het ontbreken van begrip. In het boek worden de verschillen tussen mensen- en paardenhersenen geanalyseerd, waardoor paardeneigenaren misopvattingen en fouten in de omgang met hun paarden kunnen reduceren.
Het paardenbrein is immers gemaakt om te kunnen functioneren in de paardenwereld, maar niet om de mensenwereld te begrijpen. En toch verwachten wij dit laatste wel vaak van onze paarden; wij verwachten dat ons paard net zo denkt als dat wij dat doen.
Een duidelijk voorbeeld hiervan is het kunnen plannen en vooruitdenken. Dit kunnen paarden namelijk niet. Paarden kunnen hoge intelligentie hebben, maar een bewijs voor het kunnen plannen ontbreekt. En dat is logisch, want voor een prooidier als een paard zou het een groot nadeel zijn om vooruit te denken. Dan zou hij namelijk blijven vluchten voor iets dat mogelijkerwijs zou kunnen gebeuren. Als dit in het verleden was gebeurd was de soort allang uitgestorven. Dat paarden nog bestaan bewijst het belang van actie voorafgaand aan gedachte in het paardenbrein.
Toch denken veel mensen dat paarden bewust bepaalde acties plannen zoals wij mensen dat ook kunnen doen. En dit zorgt voor veel verwarring in de mens-paardrelatie. Wanneer een paard ongewenst gedrag laat zien wordt dit vaak verward met opzettelijk klieren, flauw doen of ons in de weg willen zitten. Maar dit kan een paard dus simpelweg niet. Zodoende wordt er vaak gezegd dat als iets fout gaat het de schuld van het paard is, en dat klopt niet. Het is niet kloppend om over schuld te praten, het paard doet immers niet bewust iets verkeerd. Dat is niet de intentie van paarden. Paarden doen simpelweg niet aan lange-termijn strategieën. Als paardeneigenaren dit beseffen is al een boel gewonnen.
Conclusie
Grote pluspunten van dit boek zijn dat een specialist ons een inkijkje geeft in de hersenen van onze paarden. Hierdoor zal het begrip voor hen toenemen. Jones schrijft toegankelijk in vlot taalgebruik, waardoor het makkelijk leesbaar is. En ze illustreert haar tekst rijkelijk met duidelijke foto’s. Op enkele vlakken slaat Jones de plank echter mis: waar ze snelle conclusies trekt over dominantieverhoudingen ten opzichte van de mens, en over de mens als roofdier waar het paard op zou willen leunen voor leiderschap. Ook haar informatie over leertheorie is niet altijd up-to-date.
Wanneer je echter die punten met een korrel zout neemt, en je beperkt tot het stuk waarin beschreven wordt hoe mensenhersenen verschillen van paardenhersenen en hoe anders hun zintuigen werken, heb je een kwalitatief en gespecialiseerd werk in handen dat je de tools aanreikt om je paard beter te gaan begrijpen. Met het toepassen van die informatie en de oefeningen uit dit boek zal het contact met je paard duidelijker, sneller en eerlijker verlopen.
‘Horse Brain Human Brain, The Neuroscience of Horsemanship’
van Janet L. Jones, uitgeverij North Pomfret, Vermont Trafalgar Square Books, 2020
Horse Brain Human Brain, The Neuroscience of Horsemanship is geschreven door cognitie- en neurowetenschapper Janet Jones. Zij heeft zich gespecialiseerd in hersenonderzoek rond de mens-paard relatie. In dit boek beschrijft ze de hersenfuncties die specifiek betrokken zijn bij paarden en in de relatie tussen mens en paard. Ingewikkeld? Op het eerste gezicht klinkt dat wel zo, maar Jones heeft het tot een kunst verheven om de chemische processen, betrokken hormonen en neuronen zeer toegankelijk uit te leggen. En dat maakt dit boek tot een aanvulling op je boekenkast wanneer je een beter contact met je paard wilt en wanneer je je paard beter wilt begrijpen.
In dit boek wordt het paardenbrein vanuit evolutie en zintuigelijke werking geanalyseerd. Het kijkt naar manieren van leren en onthouden en de uiterste gevoeligheid van paardenzintuigen. Het onderzoekt emoties en expressie van paarden. Hierin vergelijkt Jones de werking van paardenhersenen ten opzichte van mensenhersenen en claimt ze een beter team te gaan maken van jou en je paard. En ik denk dat ze daar tot op zekere hoogte gelijk in heeft.
Het boek is opgedeeld in vijf delen:
1)Communicatie tussen verschillende soortenwelke uitdagingen kom je tegen in contact tussen mens en paard.
2)Zintuigen; hoe neemt het paard de wereld waar?
3)Leertheorie; hoe leren paarden?
4)Gevoelens van paarden; emotie, aandacht, vooruitdenken.
5)Ethisch omgang met paarden.
Persoonlijk vond ik vooral deel 2, over de werking van de zintuigen, erg nuttig voor paardeneigenaren. Het gedeelte over zicht laat bijvoorbeeld duidelijke verschillen zien tussen hoe wij mensen de wereld zien en hoe paarden dat doen. En wanneer wij er vanuit gaan dat paarden de wereld net zo zien als dat wij dat doen, leggen we eigenlijk iets onmogelijks bij hen neer. Jones geeft je door middel van informatie en simpele oefeningen een inkijkje in hoe paarden waarnemen. Ze laat je ontdekken hoe uiterst gevoelig paarden kunnen zijn en hoe dit in relatie staat tot onze zintuigelijke gevoeligheid. Naast de oefeningen om de verschillen in zintuigen te illustreren biedt Jones ook oefeningen om je eigen zintuigelijke gevoeligheid te vergroten. Dit alles zorgt ervoor dat je paarden beter gaat begrijpen.
In het contact tussen mens en paard kan veel mis gaan door het ontbreken van begrip. In het boek worden de verschillen tussen mensen- en paardenhersenen geanalyseerd, waardoor paardeneigenaren misopvattingen en fouten in de omgang met hun paarden kunnen reduceren.
Het paardenbrein is immers gemaakt om te kunnen functioneren in de paardenwereld, maar niet om de mensenwereld te begrijpen. En toch verwachten wij dit laatste wel vaak van onze paarden; wij verwachten dat ons paard net zo denkt als dat wij dat doen.
Een duidelijk voorbeeld hiervan is het kunnen plannen en vooruitdenken. Dit kunnen paarden namelijk niet. Paarden kunnen hoge intelligentie hebben, maar een bewijs voor het kunnen plannen ontbreekt. En dat is logisch, want voor een prooidier als een paard zou het een groot nadeel zijn om vooruit te denken. Dan zou hij namelijk blijven vluchten voor iets dat mogelijkerwijs zou kunnen gebeuren. Als dit in het verleden was gebeurd was de soort allang uitgestorven. Dat paarden nog bestaan bewijst het belang van actie voorafgaand aan gedachte in het paardenbrein.
Toch denken veel mensen dat paarden bewust bepaalde acties plannen zoals wij mensen dat ook kunnen doen. En dit zorgt voor veel verwarring in de mens-paardrelatie. Wanneer een paard ongewenst gedrag laat zien wordt dit vaak verward met opzettelijk klieren, flauw doen of ons in de weg willen zitten. Maar dit kan een paard dus simpelweg niet. Zodoende wordt er vaak gezegd dat als iets fout gaat het de schuld van het paard is, en dat klopt niet. Het is niet kloppend om over schuld te praten, het paard doet immers niet bewust iets verkeerd. Dat is niet de intentie van paarden. Paarden doen simpelweg niet aan lange-termijn strategieën. Als paardeneigenaren dit beseffen is al een boel gewonnen.
Conclusie
Grote pluspunten van dit boek zijn dat een specialist ons een inkijkje geeft in de hersenen van onze paarden. Hierdoor zal het begrip voor hen toenemen. Jones schrijft toegankelijk in vlot taalgebruik, waardoor het makkelijk leesbaar is. En ze illustreert haar tekst rijkelijk met duidelijke foto’s. Op enkele vlakken slaat Jones de plank echter mis: waar ze snelle conclusies trekt over dominantieverhoudingen ten opzichte van de mens, en over de mens als roofdier waar het paard op zou willen leunen voor leiderschap. Ook haar informatie over leertheorie is niet altijd up-to-date.
Wanneer je echter die punten met een korrel zout neemt, en je beperkt tot het stuk waarin beschreven wordt hoe mensenhersenen verschillen van paardenhersenen en hoe anders hun zintuigen werken, heb je een kwalitatief en gespecialiseerd werk in handen dat je de tools aanreikt om je paard beter te gaan begrijpen. Met het toepassen van die informatie en de oefeningen uit dit boek zal het contact met je paard duidelijker, sneller en eerlijker verlopen.
‘Horse Brain Human Brain, The Neuroscience of Horsemanship’
van Janet L. Jones, uitgeverij North Pomfret, Vermont Trafalgar Square Books, 2020
Paarden kunnen angst en blijdschap herkennen aan de lichaamsgeur van mensen
“Olfactory-based interspecific recognition of human emotions: Horses can recognize fear and happiness body odour from humans ” - samenvatting van dit onderzoek door Willeke Adriaanse, Tinley-gedragstherapeut voor paarden.
In dit onderzoek is aangetoond dat emotionele herkenning optreedt tussen leden van verschillende diersoorten, inclusief de mens. De meeste onderzoeken naar zulke interspecifieke communicatie van emoties waren gericht op de zintuigen zicht en gehoor; de bijdrage van de reuk is in deze context zelden onderzocht. Deze studie was bedoeld om te beoordelen of paarden ander gedrag vertonen als reactie op menselijke geur ontstaan door angst of door blijdschap.
Geurmonsters
Tien geurdonoren namen deel aan het onderzoek. Zij kregen een protocol dat ze voorafgaand aan het onderzoek moesten volgen om hun lichaamsgeur zo neutraal mogelijk te houden. Op de dag waarop het geurmonster werd afgenomen, kregen de donoren een angstaanjagende film te zien. In een andere sessie kregen ze een film te zien die blijdschap opwekte. Tijdens de films kregen de geurdonoren steriele pads onder de oksels, om de geur van angst of blijdschap te kunnen bewaren.
Geurbeoordeling
De geurbeoordeling werd uitgevoerd in de box van het paard en naast de pads met de geur van angst en blijdschap werd ook een controle-pad aangeboden. Tussen het aanbieden van de verschillende pads zat telkens één week. De medewerkers die de geuren aanboden aan de paarden waren niet op de hoogte van het onderzoek, zodat ze de paarden niet konden beïnvloeden. Het geurmonster werd op een hoogte van één meter de stal in gebracht. Het paard werd twee minuten aan het geurmonster blootgesteld waarbij het gedrag werd geregistreerd.
Emotionele signalen bij paarden
In het onderzoek werden de volgende gedragingen die te maken hebben met sociale communicatie van emoties geregistreerd:
•Oren naar voren: nieuwsgierigheid naar het geurobject.
•Naar achteren draaien van de oren: interesse hetgeen achter het paard gebeurt.
•Oren plat naar achteren: signaal van angst of woede.
•Hoofd hoog opgetild: alertheid en focus op de omgeving.
•Hoofd naar beneden: ontspanning en geen behoefte om de omgeving te observeren.
•Kort snuiven: ontspanning of interesse in de situatie.
•Lang en diep snuiven: signaal van angst.
Naast bovengenoemde signalen zijn er meer gedragingen die bepaalde emoties aanduiden, maar die zijn niet meegenomen in het onderzoek omdat het onmogelijk was om deze betrouwbaar te analyseren.
Gegevensanalyse
De frequentie en de duur (in aantal seconden dat het bepaalde gedrag duurde tijdens de analyse van 2 minuten) van alle gedragingen in het onderzoek werden geanalyseerd door een persoon die de experimentele omstandigheden niet kende. Mogelijke verschillen in de frequentie en/of duur van het gedrag van de paarden beschreven in de drie geuromstandigheden, werden per onderwerp - ‘controle’ [geen geur], ‘blijdschap’ en ‘angst’ - met herhaalde metingen als gemiddelde waarden weergegeven.
Resultaten
De uitkomst van de test liet zien dat de paarden verschillende emotionele gedragingen vertoonden als reactie op de geurmonsters. De paarden hieven hun hoofd aanzienlijk vaker op bij de angstgeur en bij de controle-pads dan bij de geur van blijdschap. Ook hielden de paarden hun hoofd aanzienlijk langer omhoog bij de angstgeur en de controle-pads vergeleken met de geur van blijdschap.
Bovendien deden de paarden hun oren langere tijd naar achteren bij de controle-pads vergeleken met de angstgeur en de geur van blijdschap. Er werden geen verschillen gevonden in het aantal keer dat de oren naar achteren werden gehouden.
Bij het gedrag richting de mensen hadden de paarden de neiging om bekende persoon vaker aan te raken bij de angstgeur dan bij de geur van blijdschap of de controle-pads. De paarden neigden ook om een bekende persoon langer aan te raken bij de angstgeur vergeleken met de geur van blijdschap of de controle-pads.
Conclusie
In dit onderzoek werd menselijke lichaamsgeur als enige bron van informatie gebruikt en is bewezen dat die geurinformatie alleen voldoende is om verschil in gedrag bij paarden op te wekken.
Noot van de gedragstherapeut:
Ik vind het goed om te lezen dat de onderzoekers de paarden in een rustige omgeving zelf ongedwongen hebben laten mee werken aan het onderzoek. Meer onderzoek zou kunnen helpen om de grenzen van dit onderzoek te verleggen, door een andere manier van aanbieden van de geurmonsters, zodat het effect van habituatie en/of het aanbieden van een vaste volgorde verminderd kunnen worden. Dit onderzoek is een mooi begin om het resultaat te zien van emotionele interactie tussen mens en paard. Zo kan er meer begrip ontstaan tussen deze twee soorten en kan de samenwerking verbeteren.
Bij veel van mijn klanten zie ik in bepaalde situaties angst bij de eigenaar, dit onderzoek bewijst dat deze angst aan het paard overgedragen kan worden. Voor mij als gedragstherapeut een belangrijke factor om deze met de eigenaar te bespreken en een gerichte therapie op te stellen. Dit bevordert de samenwerking tussen mens en paard, waardoor de angst bij de eigenaar kan verminderen. Dit heeft dan ook weer een positief effect op het paard.
“Olfactory-based interspecific recognition of human emotions: Horses (Equus ferus caballus) can recognize fear and happiness body odour from humans (Homo sapiens)”
door Sabiniewicz, A., Tarnowska, K., Świątek, R., Sorokowski, P. & Laska, M. (2020),
gepubliceerd in Applied Animal Behaviour Science 230, 105072
Geurmonsters
Tien geurdonoren namen deel aan het onderzoek. Zij kregen een protocol dat ze voorafgaand aan het onderzoek moesten volgen om hun lichaamsgeur zo neutraal mogelijk te houden. Op de dag waarop het geurmonster werd afgenomen, kregen de donoren een angstaanjagende film te zien. In een andere sessie kregen ze een film te zien die blijdschap opwekte. Tijdens de films kregen de geurdonoren steriele pads onder de oksels, om de geur van angst of blijdschap te kunnen bewaren.
Geurbeoordeling
De geurbeoordeling werd uitgevoerd in de box van het paard en naast de pads met de geur van angst en blijdschap werd ook een controle-pad aangeboden. Tussen het aanbieden van de verschillende pads zat telkens één week. De medewerkers die de geuren aanboden aan de paarden waren niet op de hoogte van het onderzoek, zodat ze de paarden niet konden beïnvloeden. Het geurmonster werd op een hoogte van één meter de stal in gebracht. Het paard werd twee minuten aan het geurmonster blootgesteld waarbij het gedrag werd geregistreerd.
Emotionele signalen bij paarden
In het onderzoek werden de volgende gedragingen die te maken hebben met sociale communicatie van emoties geregistreerd:
•Oren naar voren: nieuwsgierigheid naar het geurobject.
•Naar achteren draaien van de oren: interesse hetgeen achter het paard gebeurt.
•Oren plat naar achteren: signaal van angst of woede.
•Hoofd hoog opgetild: alertheid en focus op de omgeving.
•Hoofd naar beneden: ontspanning en geen behoefte om de omgeving te observeren.
•Kort snuiven: ontspanning of interesse in de situatie.
•Lang en diep snuiven: signaal van angst.
Naast bovengenoemde signalen zijn er meer gedragingen die bepaalde emoties aanduiden, maar die zijn niet meegenomen in het onderzoek omdat het onmogelijk was om deze betrouwbaar te analyseren.
Gegevensanalyse
De frequentie en de duur (in aantal seconden dat het bepaalde gedrag duurde tijdens de analyse van 2 minuten) van alle gedragingen in het onderzoek werden geanalyseerd door een persoon die de experimentele omstandigheden niet kende. Mogelijke verschillen in de frequentie en/of duur van het gedrag van de paarden beschreven in de drie geuromstandigheden, werden per onderwerp - ‘controle’ [geen geur], ‘blijdschap’ en ‘angst’ - met herhaalde metingen als gemiddelde waarden weergegeven.
Resultaten
De uitkomst van de test liet zien dat de paarden verschillende emotionele gedragingen vertoonden als reactie op de geurmonsters. De paarden hieven hun hoofd aanzienlijk vaker op bij de angstgeur en bij de controle-pads dan bij de geur van blijdschap. Ook hielden de paarden hun hoofd aanzienlijk langer omhoog bij de angstgeur en de controle-pads vergeleken met de geur van blijdschap.
Bovendien deden de paarden hun oren langere tijd naar achteren bij de controle-pads vergeleken met de angstgeur en de geur van blijdschap. Er werden geen verschillen gevonden in het aantal keer dat de oren naar achteren werden gehouden.
Bij het gedrag richting de mensen hadden de paarden de neiging om bekende persoon vaker aan te raken bij de angstgeur dan bij de geur van blijdschap of de controle-pads. De paarden neigden ook om een bekende persoon langer aan te raken bij de angstgeur vergeleken met de geur van blijdschap of de controle-pads.
Conclusie
In dit onderzoek werd menselijke lichaamsgeur als enige bron van informatie gebruikt en is bewezen dat die geurinformatie alleen voldoende is om verschil in gedrag bij paarden op te wekken.
Noot van de gedragstherapeut:
Ik vind het goed om te lezen dat de onderzoekers de paarden in een rustige omgeving zelf ongedwongen hebben laten mee werken aan het onderzoek. Meer onderzoek zou kunnen helpen om de grenzen van dit onderzoek te verleggen, door een andere manier van aanbieden van de geurmonsters, zodat het effect van habituatie en/of het aanbieden van een vaste volgorde verminderd kunnen worden. Dit onderzoek is een mooi begin om het resultaat te zien van emotionele interactie tussen mens en paard. Zo kan er meer begrip ontstaan tussen deze twee soorten en kan de samenwerking verbeteren.
Bij veel van mijn klanten zie ik in bepaalde situaties angst bij de eigenaar, dit onderzoek bewijst dat deze angst aan het paard overgedragen kan worden. Voor mij als gedragstherapeut een belangrijke factor om deze met de eigenaar te bespreken en een gerichte therapie op te stellen. Dit bevordert de samenwerking tussen mens en paard, waardoor de angst bij de eigenaar kan verminderen. Dit heeft dan ook weer een positief effect op het paard.
“Olfactory-based interspecific recognition of human emotions: Horses (Equus ferus caballus) can recognize fear and happiness body odour from humans (Homo sapiens)”
door Sabiniewicz, A., Tarnowska, K., Świątek, R., Sorokowski, P. & Laska, M. (2020),
gepubliceerd in Applied Animal Behaviour Science 230, 105072
Hindernissen kunnen veiliger door ze een andere kleur te maken. "Horse vision and obstacle visibility in horseracing" - samenvatting van dit onderzoek door Hester Stasse, gedragstherapeut paard – Very Important Horse.
Dat het een uitdaging is om je in te denken dat een mens of dier de wereld anders kan zien dan jij, blijkt duidelijk in de paardenwereld. Mensen gaan er meestal onbewust vanuit dat paarden dezelfde kleuren zien als zij, terwijl dit helemaal niet het geval is. Omdat de kennis over het zicht van paarden pas recent bekend werd en veel paardensporten lang daarvoor zijn ontstaan, zijn hindernissen vaak echter nog steeds in kleuren geschilderd die ons opvallen. Vooral bij de springsport, steeplechase en eventing is het cruciaal dat paarden en ruiters zo veilig mogelijk over de obstakels heen komen. Vandaar dat gedragswetenschappers Paul en Stevens van de Britse Universiteit van Exeter wilden onderzoeken of kleuren die paarden goed kunnen zien misschien een beter idee zouden zijn.
Achtergrond van het onderzoek
In het Verenigd Koninkrijk komen er jaarlijks gemiddeld 176 paarden om bij ongelukken tijdens paardenraces, waarbij de meeste slachtoffers vallen bij de varianten waarin de paarden over hindernissen moeten springen. Op dit moment zijn de verschillende onderdelen van de hindernissen die de combinaties zouden moeten helpen om de sprong in te schatten - het afzetbord en de middenbalk - oranje gekleurd. Voor mensen met "normaal" trichromatisch kleurenzicht (ofwel waarbij de oogzintuigcellen bestaan uit kegeltjes die gevoelig zijn voor rood, blauw en groen licht) valt deze kleur goed op. Paarden hebben echter dichromatisch zicht en zien daardoor enkel kleuren die in het spectrum tussen blauw en geel in liggen. Dit betekent dat ze rood en oranje niet kunnen onderscheiden van groen, tenzij die kleuren qua helderheid afsteken tegen de omgeving. Hierdoor zouden de oranje onderdelen van de hindernissen dus veel minder op kunnen vallen voor paarden dan we denken.
Opzet van het onderzoek
Paul en Stevens onderzochten hoe goed paarden de huidige, oranje hindernissen konden zien die bij steeplechase op de renbanen in het Verenigd Koninkrijk ingezet worden. Verder keken ze hoe dat zat voor anders gekleurde versies, waarbij ze verschillende lichtomstandigheden uittestten. Tenslotte brachten ze in kaart hoe renpaarden op deze kleuren reageerden in hun eigen omgeving door ze onder de man over hindernissen met verschillend gekleurde balken te laten springen.
Invloed op zichtbaarheid voor het paard
De huidige oranje gekleurde hindernisbalken bij de steeplechase bleken voor paardenogen slecht af te steken tegen de voor- en achtergrond. Afhankelijk van de plek van de balk en de lichtomstandigheden werkten de kleuren wit, felblauw en fluorescerend geel veel beter. Uiteraard speelde de hoeveelheid licht, het weer en de begroeiing rond de hindernissen en op de achtergrond ook een rol in de vraag of ze beter of slechter zichtbaar waren. Geel werd moeilijker zichtbaar als de balken in de schaduw kwamen te liggen. Voor de lagere delen van de hindernis bleken felblauw en wit het beste zichtbaar. Voor de bovenste balken werkte dit niet als de lucht blauw, respectievelijk wit was en er bijvoorbeeld geen bomenrij achter de hindernis stond, maar was geel wel goed te zien.
Invloed op het gedrag
De manier waarop de paarden over de hindernissen sprongen werd duidelijk beïnvloed door de hinderniskleur. Dit gold voor hoe steil ze sprongen, waar ze afzetten, en voor de afstand waarop ze achter het obstakel landden. Dit zijn allemaal punten die belangrijk zijn voor of en hoe een paard over een hindernis heen springt zonder deze aan te raken en dus ook voor het valrisico. Hoe steiler een paard springt en hoe dichter hij achter de hindernis landt, hoe beter. De paarden bleken veel steiler te springen bij felblauwe hindernissen en zetten bij witte hindernissen vroeger af. Bij de landing waren het vooral fluorescerend gele en felblauwe hindernissen die ervoor zorgden dat de paarden er dichter achter landden, waarbij het effect het grootste was bij geel.
De meest veilige kleuren
Op basis van deze resultaten concludeerden de onderzoekers dat fluorescerend wit of felblauw de beste kleur is voor hindernisbalken op of vlakbij de grond, terwijl fluorescerend geel dat voor de middelste en bovenste balk is. Ze willen hun bevindingen ook uittesten in een echte race-situatie en zouden graag ook andere onderdelen van de renbaan en rond het springen over hindernissen onder de loep willen nemen om de veiligheid nog verder te verbeteren. Uiteraard zijn hun aanbevelingen ook van belang voor de “gewone” springsport, eventing en horse agility. Misschien dat de parcoursen er hierdoor in de toekomst minder kleurrijk uit zullen zien voor ons om naar te kijken, maar voor de veiligheid van de paarden en hun berijders is het wel een beter idee.
"Horse vision and obstacle visibility in horseracing"
door Sarah Catherine Paul en Martin Stevens,
gepubliceerd in Applied Animal Behaviour Science nummer 222 (2020)
Achtergrond van het onderzoek
In het Verenigd Koninkrijk komen er jaarlijks gemiddeld 176 paarden om bij ongelukken tijdens paardenraces, waarbij de meeste slachtoffers vallen bij de varianten waarin de paarden over hindernissen moeten springen. Op dit moment zijn de verschillende onderdelen van de hindernissen die de combinaties zouden moeten helpen om de sprong in te schatten - het afzetbord en de middenbalk - oranje gekleurd. Voor mensen met "normaal" trichromatisch kleurenzicht (ofwel waarbij de oogzintuigcellen bestaan uit kegeltjes die gevoelig zijn voor rood, blauw en groen licht) valt deze kleur goed op. Paarden hebben echter dichromatisch zicht en zien daardoor enkel kleuren die in het spectrum tussen blauw en geel in liggen. Dit betekent dat ze rood en oranje niet kunnen onderscheiden van groen, tenzij die kleuren qua helderheid afsteken tegen de omgeving. Hierdoor zouden de oranje onderdelen van de hindernissen dus veel minder op kunnen vallen voor paarden dan we denken.
Opzet van het onderzoek
Paul en Stevens onderzochten hoe goed paarden de huidige, oranje hindernissen konden zien die bij steeplechase op de renbanen in het Verenigd Koninkrijk ingezet worden. Verder keken ze hoe dat zat voor anders gekleurde versies, waarbij ze verschillende lichtomstandigheden uittestten. Tenslotte brachten ze in kaart hoe renpaarden op deze kleuren reageerden in hun eigen omgeving door ze onder de man over hindernissen met verschillend gekleurde balken te laten springen.
Invloed op zichtbaarheid voor het paard
De huidige oranje gekleurde hindernisbalken bij de steeplechase bleken voor paardenogen slecht af te steken tegen de voor- en achtergrond. Afhankelijk van de plek van de balk en de lichtomstandigheden werkten de kleuren wit, felblauw en fluorescerend geel veel beter. Uiteraard speelde de hoeveelheid licht, het weer en de begroeiing rond de hindernissen en op de achtergrond ook een rol in de vraag of ze beter of slechter zichtbaar waren. Geel werd moeilijker zichtbaar als de balken in de schaduw kwamen te liggen. Voor de lagere delen van de hindernis bleken felblauw en wit het beste zichtbaar. Voor de bovenste balken werkte dit niet als de lucht blauw, respectievelijk wit was en er bijvoorbeeld geen bomenrij achter de hindernis stond, maar was geel wel goed te zien.
Invloed op het gedrag
De manier waarop de paarden over de hindernissen sprongen werd duidelijk beïnvloed door de hinderniskleur. Dit gold voor hoe steil ze sprongen, waar ze afzetten, en voor de afstand waarop ze achter het obstakel landden. Dit zijn allemaal punten die belangrijk zijn voor of en hoe een paard over een hindernis heen springt zonder deze aan te raken en dus ook voor het valrisico. Hoe steiler een paard springt en hoe dichter hij achter de hindernis landt, hoe beter. De paarden bleken veel steiler te springen bij felblauwe hindernissen en zetten bij witte hindernissen vroeger af. Bij de landing waren het vooral fluorescerend gele en felblauwe hindernissen die ervoor zorgden dat de paarden er dichter achter landden, waarbij het effect het grootste was bij geel.
De meest veilige kleuren
Op basis van deze resultaten concludeerden de onderzoekers dat fluorescerend wit of felblauw de beste kleur is voor hindernisbalken op of vlakbij de grond, terwijl fluorescerend geel dat voor de middelste en bovenste balk is. Ze willen hun bevindingen ook uittesten in een echte race-situatie en zouden graag ook andere onderdelen van de renbaan en rond het springen over hindernissen onder de loep willen nemen om de veiligheid nog verder te verbeteren. Uiteraard zijn hun aanbevelingen ook van belang voor de “gewone” springsport, eventing en horse agility. Misschien dat de parcoursen er hierdoor in de toekomst minder kleurrijk uit zullen zien voor ons om naar te kijken, maar voor de veiligheid van de paarden en hun berijders is het wel een beter idee.
"Horse vision and obstacle visibility in horseracing"
door Sarah Catherine Paul en Martin Stevens,
gepubliceerd in Applied Animal Behaviour Science nummer 222 (2020)
Wil jij nu ook een gratis abonnement op de TINFO- Paard? Schrijf je dan snel in en je hoeft geen nummer meer te missen.
Redacteuren TINFO-Paard
Eindredactie Hester Stasse |
Redactie Arlene Jansen |
Redactie Laura Venema |
Redactie Willeke Adriaanse |
